نیکنام ده

نیکنام‌ده \ nīk-nām-deh \ ، از روستاهای دهستان لواسان بزرگ در بخش لواسانات. 
این روستا در °51 و ´44 طول شرقی، و °35 و ´49 عرض شمالی، در ارتفاع 879‘ 1متری از سطح دریا و فاصلۀ 12کیلومتری پلیس‌راه جاجرود و دوکیلومتری شمال جادۀ آسفالتۀ جاجرود به روستاهای شرقی لواسان واقع شده است. در شمال این روستا کوه چال‌کرمی، پشت‌کیله و تپۀ عمرکشان، در شرق آن، قلۀ درازچشمه، در غرب، قلۀ اَلون، و در جنوب، کوه آراکوه قرار دارد. برخی از اهالی نیکنام‌ده معتقدند آراکوه زادگاه زردشت بوده است. 
در مرکز و اطراف نیکنام‌ده، مزارع و مراتعی وجود دارد که عبارت‌اند از: سَماوا، مرجارک، کهنه‎ده، مزرعۀ هنزا، زرین‎در، سُوآدر، گُلْبیون، تنگ حسین، تنگ علی و صحرای کرچک.
روستای نیکنام‌ده از بزرگ‎ترین و پرجمعیت‎ترین روستاهای منطقۀ لواسان و شمیران به‎شمار می‎آید و بالغ بر 200‘1 واحد مسکونی و 670 خانوار جمعیت دارد. جمعیت این روستا در زمستان به میزان اندکی کاهش می‎یابد. گفته می‎شود جمعیت این روستا در تابستان حدود 300‘2 نفر، و در زمستان حدود 700‘1 نفر است. 
بیشتر جمعیت نیکنام‌ده دارای نام خانوادگی گندمی هستند که از ساکنان اولیه و بومی این روستا به‎شمار می‎آیند. بقیۀ افراد روستا نیز نام خانوادگی جمالیان، عبادی، شیرجیان، طاهریان، ملکیان، بندعلیان، سبزعلیان، جعفری و یافتیان که خود به 3 طایفۀ شاهانی، آهاری و کرمی تقسیم می‎شوند، دارند. بنا به گفتۀ اعضای شورای نیکنام‌ده به جز طایفۀ گندمی بقیۀ افراد، مهاجران یا تبعیدیانی هستند که در زمان حکومت زندیه و قاجار در این محل اسکان داده شده‌اند. 
روستای نیکنام‌ده محلاتی دارد که مهم‎ترین آنها عبارت‎اند از: محلۀ شاهان در شرق، درۀ حصار در مرکز، بالِنْکوه در شمال، چال‌باغ، خدابخشی یا استلک، پشت محله در مرکز، پشت باران در شمال، مرجارک در شرق، و هنزا در جنوب.
بنا بر گفتۀ اهالی کهن‌سال این روستا، روستای نیکنام‌ده تا اواسط حکومت قاجار بهمن‎ده نامیده می‎شد؛ زیرا موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی و آب‌وهوای سرد منطقه موجب بارش برف زیاد و بهمنهای سنگین در زمستان در اطراف روستا، به‎ویژه از کوههای سمت شمال شرقی می‎شد.
از غرب روستای نیکنام‌ده و در جهت شمال شرقی به جنوب غربی، رودخانۀ برگ‎جهان جریان دارد. این رودخانه در جنوب غربی روستای نیکنام‌ده در محلی به نام خانه‌رودبار به رودخانۀ لواسان یا لومبون متصل شده و به سمت غرب امتداد می‌یابد، سپس به سد لتیان می‎ریزد. سد لتیان در زمینهای روستای نیکنام‌ده ساخته شده است. لتیان نام مزرعه و روستای کوچکی در جنوب غربی محل سد لتیان بود. مزرعه و روستای کوچک دیگری با نام ملارد در شمال شرقی ــ محلی که امروز تاج سد در آن قرار دارد ــ وجود داشت. در غرب سد نیز مزرعۀ دیگری بود که امروزه جنگل‎کاری شده است.
درگذشته اهالی این روستا به کار دامداری و کشاورزی، به‎ویژه کشت دیم گندم اشتغال داشتند. میزان تولید گندم درگذشته به حدی بود که به نقاط دیگر صادر می‎شد. امروزه شمار زیادی از اهالی روستا شغل باغداری و پرورش زنبور عسل دارند، بقیه نیز با کار در کارگاههای صنعتی ناحیۀ کمرد جاجرود یا مشاغل دولتی و خدماتی امورات خود را می‎گذرانند. 
آب مصرفی اهالی روستای نیکنام‌ده از اوایل سال 1388 ش، از طریق تونل آب سد لار که به تهران منتقل می‎گردد، تأمین می‌‎شود. پیش از این، آب مصرفی روستا از چشمه‎هایی که بیشتر در محلات مختلف بود و هستۀ اولیه هر محله را تشکیل می‎داده تأمین می‎شد؛ اما میزان آن برای نیاز مردم کافی نبود. از چشمه‎های معروف روستای نیکنام‌ده که آب گوارا و خنکی دارد، می‎توان از سوآدر و زریندر نام برد.
در روستای نیکنام‌ده به‎سبب جمعیت زیاد و کمابیش ثابت، مؤسسات و تشکیلات روستایی نظیر مدرسه‎های ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان و هنرستان، خانۀ بهداشت، مخابرات و جز آنها فعال‌اند.
روستای نیکنام‌‌ده به رغم وسعت و قدمت فراوان، فاقد بافت فرهنگی ـ تاریخی است. بیشتر بناهای تاریخی آن نظیر مسجد، حسینیه، حمام و خانه‎های تاریخی در سالهای پس‌از دهۀ 1350 ش تخریب، و به جای آنها ساختمانهای نوساز بنا شده‌اند. در جنوب روستا محلی وجود دارد که اهالی آن را توک‌دشت می‎نامند و معتقدند که در آنجا گنجهای فراوانی وجود داشته که سالها قبـل از آنجا بـرده شده است. تنها اثـر تاریخـی ـ فرهنگی باقی‌مانده در اطراف روستای نیکنام‌‌ده، محوطۀ باستانی استل سومه‎وار در مزارع و زمینهای شرق روستا ست که سَماوا نامیده می‎شود. این اثر در 1382 ش، با شمارۀ 367‘10 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

ناصر پازوکی طرودی