میناس مقدس، کلیسا

میناس مقدس، کلیسا \ kelīsā-ye mīnās-e moqaddas \ ، کلیسایی در محلۀ قلعۀ ارامنۀ ونک. 
این کلیسا را میرزا یوسف مستوفی‎الممالک که اراضی ده ونک را در تملک داشت، بنا به روایتی در 1854 م / 1270 ق، برای ارمنیان ساکن قلعۀ ارامنۀ ونک ساخت (هویان، 244). در بعضی منابع عنوان شده است که مستوفی‎الممالک، فقط زمین این کلیسا را به ارمنیان قلعۀ ارامنه اهدا کرد و در 1292 ق / 1875 م، محرابی به نام سورپ میناس در آن زمین بر پا گردید و بعدها با همت چند تن از نیکوکاران ارمنی این کلیسا ساخته شد (نک‍ : ملکمیان، 99). اما در این کلیسا صلیبی برنزی نگهداری می‎شود که مستوفی‎الممالک آن را به کلیسای میناس مقدس اهدا کرده، و بر روی آن نوشته شده است: «مستوفی‎الممالک به کلیسای ونک فی شهر ذیقعدةالحرام 1278». از این نوشته پیدا ست که این کلیسا پیش از سال 1278 ق ساخته شده بوده است. 

نام این کلیسا برگرفته از نام «میناس» یکی از قدیسان مسیحی است که در راه ترویج آن دین به شهادت رسیده، و نزد ارمنیان از احترام ویژه‎ای برخوردار است. 
کلیسای میناس مقدس که در مرکز قلعۀ ارامنۀ ونک جای دارد، به سبک بازیلیک و با آجر ساخته شده است. این کلیسا دارای پلان مستطیلی‌شکل در جهت غرب به شرق است و 17 متر درازا، و 5 / 9 متر پهنا دارد و محراب آن از کف صحن داخلی کلیسا حدود 70 سانتی‌متر بلندتر است. درازای محراب 5 / 4 متر، و پهنای آن 1 / 3 متر است. 
در دو طرف محراب دو اتاق بسیار کوچک وجود دارد. اتاق سمت راست در و سقفی کوتاه دارد. در انتهای این اتاق بر روی میزی کوچک، شمایل حضرت مریم و حضرت مسیح (ع)، با دو شمعدان قرار دارد. کسانی که می‎خواهند در خلوت با پروردگار راز و نیاز کنند، به این اتاق می‎آیند. اتاق سمت چپ محل نگهداری انجیل مقدس و لباسهای کشیشان و وسایلی است که هنگام برگزاری مراسم دینی مورد استفاده قرار می‎گیرد. 
حوضچۀ غسل تعمید کلیسا که از سنگ مرمر سفید ساخته شده است، در دیوار ضلع شمالی کلیسا نزدیک پله‎های محراب جای دارد. در داخل کلیسا 6 ستون در دو ردیف سه‌تایی در طول کلیسا به فاصلۀ 6 / 2متری از  
یکدیگر برای نگه داشتن سقف برپا ست. در زمان ساخت کلیسا از ستونهای چوبی استفاده شده بود، اما بعدها این ستونها برداشته شده، و ستونهای آهنی جایگزین آنها گردیده است. 
در ابتدا کلیسا دارای بام مسطح بود، اما در سالهای بعد، بام کلیسا را با شیروانی پوشاندند. در داخل کلیسا دو ردیف نیمکت که هر ردیف دارای 7 نیمکت است، برای نشستن نمازگزاران قرار داده شده است. کلیسا دارای دو در ورودی، یکی در ضلع جنوبی، و دیگری در ضلع غربی است. این دو در چوبی از لحاظ شکل و رنگ با یکدیگر تفاوتی ندارند و بر روی هر لنگه از آنها، صلیبی طلایی‌رنگ نقاشی شده است. در بالای درِ ضلع غربی کلیسا سایه‌بانی ساخته‎اند. 
در سمت راست صحن داخلی کلیسا در ابتدای پله‎های محراب اُرگی جای دارد. این مکان، محل استقرار گروه هم‌سرایان (کُر) کلیسا ست. در مقابل در جنوبی کلیسا دو ستون آجری بنا شده است که با استفاده از این دو ستون و دیوار ضلع جنوبی، برج ناقوس کلیسا را ساخته‎اند. این برج دارای گنبدی مخروطی‌شکل و هشت‌ضلعی است و بر فراز آن صلیبی فلزی نصب شده است (هویان، 244-246؛ تحقیقات ... ). 
در کلیسای میناس مقدس در روزهای ویژه‎ای از سال آیین عشاء ربانی و نیایش برگزار می‎شود و هرساله در روز میناس مقدس مراسمی در آن بر پا می‎گردد (ملکمیان، همانجا). این کلیسا در 1380 ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مآخذ

 تحقیقات میدانی مؤلف؛ ملکمیان، لینا، کلیساهای ارامنۀ ایران، تهران، 1380 ش؛ هویان، آندرانیک، کلیساهای ارمنیان ایران، تهران، 1382 ش.

سعیده صائبی‎مقدم