میرزا آقاخان نوری، عمارت

میرزا آقاخان نوری، عمارت \ emārat-e mīrzā āqā-xān-e nūrī \ ، آثار عمارت ویرانه‌ای در شمال آبادی افجه، مربوط به دورۀ قاجار.
به‌گفتۀ آگاهان و کهن‌سالان افجه، این عمارت حدود 000‘40 مـ2 وسـعـت داشـت کـه اراضـی آن در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی ایران در اختیار بنیاد مستضعفان و جانبازان قرارگرفت و سپس به افراد حقیقی فروخته شد.
برخی برآن‌اند که این عمارت متعلق به ناصرالدین شاه قاجار بوده است و معتقدند که میرزا آقاخان نوری صدراعظم (اعتمادالدوله) آن را برای شاه ساخته بود؛ اما برخی دیگر نیز معتقدند که این قصر متعلق به اعتمادالدوله بوده، و ربطی به ناصرالدین شاه نداشته است. از نوشته‌های اعتمادالسلطنه این‌گونه پیدا ست که روستای افجه متعلق به میرزاآقاخان نوری ــ صدراعظم ناصرالدین شاه ــ بوده است و او در آنجا عمارتی بـرای خود، ساختـه بـود (نک‍ : اعتمـادالسلطنه، مرآة ... ، 3 / 1226-1227، المآثر ... ، 1 / 115).
از نام معمار سازنده و سبب تخریب زودهنگام این عمارت اطلاعی در دست نیست. امروزه از قصر قاجاری افجـه جز پـی بنا کـه در سرتاسر محوطۀ یادشده قابل مشاهده است، و یک دیوار به ارتفاع حدود 5 / 1 متر و طول 1 متر و انبوهی آجر قرمزرنگ به ابعاد 30 × 20 و 30 × 30 سانتی‌متر چیزی باقی نمانده است. از بقایای پیهای موجود در محل عمارت اعتمادالدوله در افجه چنین برمی‎آید که این بنا شامل دست‌کم دو تالار مرکزی و 8 اتاق در اطراف آنها بوده، و راهروهای نسبتاً عریضی ارتباط فضاهای مختلف آن را با یکدیگر برقرار می‎کرده است. احتمالاً مطبخ، آب‌انبار و حمام این مجموعه در سمت جنوب آن قرار داشته است، اما به نظر می‎رسد که این عمارت در جنوب دارای ایوانی بوده که دست‌کم 6 ستون داشته است. گرداگرد باغ دارای دیوار محصورکننده بوده، و حوض آبی در مقابل در ورودی در منتها‎الیه جنوب عمارت قرار داشته است (پازوکی، آثار ... ، 1 / 115، تحقیقات ... ).

مآخذ

 اعتمادالسلطنه، محمدحسن، المآثر و الآثار، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1363 ش؛ همو، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1367 ش؛ پازوکی طرودی، ناصر، آثار تاریخی شمیران، تهران، 1382 ش؛ همو، تحقیقات میدانی؛ کریمان، حسین، قصران ( کوهسران)، تهران، 1356 ش.

ناصر پازوکی طرودی