ملت، بوستان

ملـت، بوستـان \ būstān-e mellat \ ، بوستانی در خیابان ولیعصر، بالاتر از تقاطع بزرگراه نیایش، واقع در منطقۀ 3 شهرداری تهران. 
بوستان با مساحتی حدود 000‘340 مـ2، از شرق به خیابان ولیعصر، از غرب به مجموعۀ ورزشی انقلاب، از شمال به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، و از جنوب به بیمارستان شهید رجایی، خیابان شهرداری و سازمان آب محدود است (نک‍ : اطلس ... ، 15، 145). 
زمین این بوستان در آغاز بخشی از زمینهای اوین، و از زمینهای «سرگُر سفلا» بوده (ستوده، 1 / 126) و گفته می‌شود که به همت فرح دیبا به بوستان تبدیل شده است. 

 این بوستان شامل دو قسمت است: قسمت اول که به بلوار کنار جاده موسوم است، و به موازات خیابان ولیعصر در قطعه‌ای از پیاده‌رو امتداد یافته است، در 1347 ش با نام «پارک شاهنشاهی» به بهره‌برداری رسید. بخش دیگر این بوستان نیز در 1353 ش بر روی تپه‌ها بنا شد. طراحی این قسمت از بوستان به سبک بوستانهای بریتانیا و توسط شخصی به نام پولسن صورت گرفته است ( اطلس، همانجا؛ فهرست ... ). 
امروزه، حدود 23 هکتار از مساحت این بوستان به چمن‌کاری، حدود 3 هکتار به جنگل‌کاری و بقیۀ زمین به معابر، آب‌نماها و بلوارها اختصاص یافته است («بوستان ... »، بش‍ ؛ لقایی، 2 / 85). فضای سبز بوستان ملت مشتمل بر گونه‌های متنوع گیاهی، از انواع گیاهان تزیینی فصلی مانند بِه ژاپنی، یاس زرد، انواع رُز و نسترن است. همچنین درختچه‌های ختمی، بوداغ، ارغوان و شمشاد از جملۀ گونه‌هایی است که در مجموعۀ گیاهی این بوستان وجود دارد. درختان این بوستان شامل گونه‌های چنار، کاج، انواع سرو، زربین، بید، اقاقیا، توسکا و صنوبر است. گونه‌های نادر بلوط، سیدالاشجار، نوئل آبی، کاج کاشفی، بید فری و گز نیز در این بوستان وجود دارد (لقایی، نیز اطلس، همانجاها). 
فضای سبز این بوستان از آب قنات و همچنین از آب چاهی که شهرداری تهران در خیابان ولیعصر برای این منظور حفر کرده است، آبیاری می‌شود (فهرست؛ ستوده، 1 / 219). 
وجود دریاچه‌ای به مساحت حدود 000‘22 مـ2 و عمق 5 / 2 متر در بوستان ملت، زیبایی خاصی به این مجموعه 
بخشیده است. آب این دریاچه از آب چاه تأمین، و از آن برای آبیاری فضای سبز بوستان نیز استفاده می‌شود. همچنین در فصلهای مناسب در این دریاچه قایق‌رانی می‌شود (لقایی، همانجا). افزون بر این شهرداری تهران در 1387 ش آب‌نمای آهنگینی در این بوستان احداث کرده است («گزارش ... »، بش‍‌ ). 
در بوستان ملت گونه‌هایی از جانوران شامل گوزن، میمون، غاز، اردک، پلیکان، طاووس، عقاب، جغد، طوطی و مرغ عشق نگهداری می‌شود ( اطلس، همانجا؛ تحقیقات ... ). 
بوفه، 5 زمین بازی برای کودکان، نمازخانه، جادۀ تندرستی (مجهز به وسایل ورزشی)، زمین فوتبال، زمین اسکیت، میز تنیس و کتاب‌فروشی، از دیگر امکانات این بوستان است («بوستان»، بش‍ ؛ اطلس، 145-146). 
از موارد جالب توجه در بوستان ملت وجود لوکوموتیوی مشهور به ماشین‌دودی است که در ضلع غربی بوستان بر روی ریلهای خود قرار داده شده است. این لوکوموتیو نخستین لوکوموتیوی است که در زمان ناصرالدین شاه میان تهران و حرم حضرت عبدالعظیم (شهـرری) در حـرکـت بـوده اسـت (نک‍ : همـان، 146؛ «بوستان»، بش‍‌ ). 
از دیگر ویژگیهای این بوستان وجود تندیسهایی در آن است. در زمان تأسیس این بوستان به دستور فرح دیبا، راه‌پله‌ای برای نصب چندین تندیس در آنجا ساخته شد. برای ساخت این تندیسها از شماری از پیکرتراشان ایرانی و همچنین غیرایرانی دعوت به عمل آمد و با تـوجه به نـام بوستان ــ بوستان شاهنشاهی ــ سردیسهایی از شاهان ایرانی، از آغاز تشکیل حکومت شاهنشاهی در ایران تا روزگار زندیان ساخته، و نصب شد. یکی از این پیکرتراشان، پرویز تناولی (ه‍ م) بود که 10 سردیس از کورش کبیر، داریوش اول، خشایارشا، اردشیر بابکان، شاپور، انوشیروان، شاه اسماعیل صفوی، شاه عباس اول، نادر شاه افشار و لطفعلی خان زند ساخت. این سردیسها که تقریباً به ارتفاع و عرض یک متر، یعنی 5 برابر اندازۀ طبیعی انسان ساخته شده بودند، در پلکان مخصوصی که پس از آن «بلوار شاهنشاهان» نام گرفت، نصب شدند. پس از انقلاب اسلامی همۀ این سردیسها شکسته شدند و از میان رفتند. در آن زمان، نام این بوستان به «بوستان ملت» تغییر یافت و کار ساخت سردیسهای شماری از مشاهیر ملی ایران در دورۀ اسلامی در آن پلکانها در دستور کار قرار گرفت. در 1370 ش، 14 سردیس از جنس برنز از مشاهیری همچون رودکی، فردوسی، ابن‌سینا، کمال‌الملک و جز آنها به جای سردیسهای شاهان ایرانی ساخته، و نصب شد. این سردیسها ساختۀ هنرمندانی چون چنگیز شهوق، هوشنگ قره‌گوزلو، محمدعلی مددی، عباس مشهدی‌زاده و حمید شانس‌اند. در 1388 ش سردیس نیما یوشیج و محمدحسین صنیع خـاتم ــ اثر حمید شانس ــ ربوده شدند؛ اما تندیس صنیع خاتم چندی بعد توسط او و این بار از مواد پلیمری ساخته، و در 1389 ش جایگزین سردیس سرقت‌شده گردید. 
افزون بر این، در بوستان ملت تندیسهایی ازجمله تندیس فرهاد و بلبل که پرویز تناولی در سالهای پیش از انقلاب اسلامی آن را ساخته است، تندیس نخل طلایی اثر پیکرتراش دانمارکی و همچنین تندیس مادر و فرزند ساختۀ هوشنگ قره‌گوزلو، وجود دارد (تحقیقات). از دیگر پروژه‌های این بوستان می‌توان به پردیس سینمایی بوستان ملت اشاره کرد. این مجموعه در زمینی بـه مساحت 000‘6 مـ2 در منتهاالیه جنوب غربی بوستان طراحی، و ساخته شده است («سینما ... »، بش‍‌ ). 
مسیر اصلی دسترسی به بوستان ملت از خیابان ولیعصر (ع) است. یک ورودی نیز از خیابان جنوبی بوستان، دسترسی به این مکان را ممکن می‌سازد. دو بخش مجزا، یکی در شمال، و دیگری در جنوب بوستان، به توقفگاه وسایل نقلیه اختصاص یافته است. دسترسیهای داخلی بوستان امکان ارتباط میان فضاهای خدماتی مختلف را فراهم کرده است. از این معابر همچنین برای پیاده‌روی و استفاده از طبیعت و چشم‌اندازهای بوستان استفاده می‌شود. پوشش سطح معابر در بخشهایی به صورت آسفالت، بخشهایی کف‌سازی بتونی و سنگ‌چین، و در بعضی از قسمتها نیز به صورت شن‌ریزی است (لقایی، 2 / 82). 

مآخذ

 اطلس بوستانهای شهر تهران، سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران، تهران، 1386 ش؛ «بوستان ملت»، اطلاعات ... (مل‍‌ )؛ تحقیقات میدانی مؤلف؛ تناولی، پرویز و حمید شانس (از مجسمه‌سازان بوستان ملت)، مصاحبه با مؤلف؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ سینمـا پـارک ملت(مل‍‌ )؛ فهرست بوستانهای منطقۀ 3 شهرداری تهران، واحد روابط عمومی منطقۀ 3 شهرداری تهران؛ «گزارش راه‌اندازی و ویژگیهای آب‌نمای آهنگین بوستان ملت»، پارکها (مل‍‌ )؛ لقایی، حسنعلی، «باغها و پارکهای تهران»، کتاب تهران، تهران، 1371 ش؛ نیز: 

Cinemamellat, www.cinemamellat.com / fa / about.aspx; Ettelaat, www.ettelaat.com; Parks, www.parks.tehran.ir. 
شیوا جعفری