کرفس کوهی

کرفس کوهی \ karafs-e kūhī \ ، گیاهی علفی با ساقه‌ای بلند، دارای خواص دارویی. 
این گیاه که در زبان هندی و پشتو فطراسالیون خوانده می‌شود، در منابع طب سنتی با نامهای بادیان کوهی و کرفس جبلی یاد شده است. جرجانی در ذخیرۀ خوارزمشاهی، فطراسالیون را گونه‌ای از کرفس کوهی معرفی می‌کند که بر سنگ می‌روییده است (2 / 67). 
کرفس کوهی گیاهی با بلندی حدود 5 / 1 متر، دارای برگهای بزرگی به درازای 30 تا 50 سانتی‌متر است (میرحیدر، 2 / 274؛ زرگری، 2 / 551؛ ابن‌سینا، 2 / 191). برگهای آن به صورت پیاپی تقسیم‌بندی شده است و به بخشهای باریک منتهی می‌شود. گلهای کرفس کوهی به رنگ زرد، و میوۀ آن معطر و نسبتاً شیرین است و به شکل خمیده و کوتاه، دارای بالهای کوچک و موج‌داری است که تخمهای گیاه در آن قرار دارد. 
از نظر ترکیبات شیمیایی، میوۀ کرفس کوهی دارای اسانس معطر، آلکالوئید و والریک اسید استر است (میرحیدر، همانجا؛ زرگری، 2 / 551-552؛ عقیلی، 656). این گیاه در هندوستان، کشمیر، افغانستان و ایران می‌روید. در کوههای شمیران این گیاه در بلندیهای میان 500‘1 تا 600‘2متری از سطح دریا به چشم می‌خورد. 
از دیدگاه طب سنتی، کرفس کوهی دارای طبیعتی گرم و خشک است. میوۀ آن محرک، بادشکن، تقویت‌کنندۀ معده، ادرارآور و قاعده‌آور است. سنگ مثانه را خارج می‌سازد؛ نیرودهندۀ بدن است و قدرت کبد را بالا می‌برد؛ مصرف آن موجب کم‌شدن التهاب و درد می‌گردد؛ برای علاج صرع سودمند است؛ دانه‌های کرفس کوهی معده را تقویت می‌کند و نیروی جنسی را افزایش می‌دهد؛ ریشۀ آن نیز تسکین‌دهندۀ خارش است؛ قاعده‌آور است و به خروج آسان و سریع جنین کمک می‌کند (میرحیدر، 2 / 275؛ زرگری، 2 / 553؛ عقیلی، همانجا؛ جرجانی، الاغراض ... ، 1 / 256-257). 

مآخذ

 ابن‌سینا، قانون، ترجمۀ عبدالرحمان شرفکندی، تهران، 1370 ش؛ جرجانی، اسماعیل، الاغراض الطبیة، به کـوشش حسن تاج‌بخش، تهران، 1384 ش؛ همو، ذخیرۀ خوارزمشاهی، به کوشش محمدرضا محرری، تهران، 1382 ش؛ زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، 1367 ش؛ عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، 1371 ش؛ میرحیدر، حسین، معارف گیاهی، تهران، 1375 ش.

علیرضا بنی‌جانی