شمال تهران، گسل

شمال تهران، گسل \ gosal-e šomāl-e tehrān \ ، مهم‎ترین، طویل‎ترین و نزدیک‎ترین گسل لرزه‎زا به تهران.
گسل شمـال تهران به درازای بیش از 75 کمـ در کوهپایه‎های شمال تهران از شرق درۀ لشکرک در شمال شرقی تهران تا کاظم‎آباد (دوکیلومتری شرق کلاک) و شهر کرج در غرب، به صورت یک راندگی پیگیری شده است.
این گسل شاخه‎ای از گسل فشاری مشا ـ فشم در نظر گرفته شده است، اما این ارتباط در سطح زمین آشکار و نمایان نیست. از آنجایی که راندگی شمال تهران به صورت یک زون کار کرده است، بنابراین گسلی چند شاخه به شمار می‎رود.
گسل شمال تهران در امتداد شرقی ـ غربی تا شرق، شمال غربی ـ غرب، جنوب غـربی قـرار دارد و شیب آن به سوی شمال است؛ شیب این گسل در کاظم‎آباد °30 به سمت شمال‌شرقی، در غرب کن °10 تا °45 به سمت شمال، در شرق کن °27 تا °40 به سمت شمال، در فرحزاد °70 تا °80 به سمت شمال غربی، در قسمت غربی درۀ لشکرک °40 به سمت شمال‌غربی، و در شمال شرقی روستای سبو در حدود °30 به سمت شمال است.
از میزان لرزه‎خیزی این گسل به سبب کمی داده‎ها، اطلاع درستی در دست نیست. زمین لرزۀ 572 ق / 1176 م، با بزرگی تخمینی °2 / 7 در مقیاس ریشتر، به این گسل منسوب است. این زمین‎لرزه بسیاری از شهرهای مرکزی ایران و ایالت عراق عجم در طول دامنه‎های جنوبی البرز را ویران کرد؛ ری، قزوین، شرق بوئین‎زهرا و آبادیهای کرج در این زمین‎لرزه بیش از دیگر مناطق دستخوش آسیب شدند. ابن‎‎جوزی و ابن‎اثیر تاریخ این زمین‎لرزه را 571 ق ذکر کرده‎اند.
طول این گسل در برخی از منابع 45 کمـ ذکر شده است که از درۀ لشکرک در شرق تا کاظم‌آباد (در دو کیلومتـری شـرق کلاک و شمال بزرگراه تهـران ـ کرج) امتداد یافته، و بخشی از سیستم تکتونیکی و پیچیدۀ یال جنوبی رشته‎کوههای البرز را تشکیل داده است. گسل شمال تهران در کوهپایه‎های البرز در شمال تهران، در حدود 35کیلومتری از کن (در غرب) تا لشکرک (در شـرق) ادامـه دارد. امتـداد این گسل شرقی ـ غربی به طرف جنوب تا اندازه‎ای مقعر است. 
گمان می‎رود که حد غربی گسل شمال تهران (از دارآباد به طرف غرب) از نوع معکوس، و نیمۀ شرقی آن (از دارآباد تا درۀ لشکرک) از نوع راندگی است. گسل کاظم‎آباد (ه‍ م) و گسل درۀ لشکرک (ه‍ م) دو مقطع جدید از گسل تهران‌اند.

مآخذ

 امبرسز، ا. ن. ن. و ک. پ. ملویل، تاریخ زمین‎لرزه‎های ایران، ترجمۀ ابوالحسن رده، تهران، 1370 ش؛ درویش‎زاده، علی، زمین‎شناسی ایران، تهران، 1370 ش؛ گزارش نقشه‎های هم‎شتاب گسترۀ تهران و پیرامون آن، تهران، 1375 ش.

فهیمه خسروی آدینه وند