سوهانک

سوهانک \ sowhānak \ ، درگذشته روستا و امروزه محله‎ای از محله‎های شمال شرقی تهران، واقع در منطقۀ 1 شهرداری تهران. 
سوهانک در دورۀ قاجار از تفرجگاههای شاهان و درباریان به شمار می‎آمده است (اعتماد‎السلطنه، 572؛ عضدالدوله، 75؛ هدایت، خاطرات ... ، 71). نام اصلی این روستا اصفهانک بوده، اما در گویش محلی سوهانک خوانده می‌شده است؛ چنان‌که رضاقلی‌خان هدایت در ذیل وقایع صفر 1245 آورده که فتحعلی شاه قاجار برای گردش و شکار به «اصفهانک، مشهور به سوهانک شمیران» سفر کرده است (نک‍ : ملحقات ... ، 9 / 715). ناصرالدین شاه قاجار در یکی از سفرهای خود به سوهانک، در 1275 ق، فرمان عزل میرزا آقاخان نوری صدراعظم را در یکی از دره‎های این روستا صادر کرد، از این‌رو، این دره به «درۀ عزل» مشهور شده بود (اعتمادالسلطنه، 87). 
سوهانک در دورۀ مظفری نیز از باغهای ییلاقی عصمت‎الدوله (د 1323 ق / 1905 م)، دختر ناصرالدین شاه و همسر دوست محمدخان معیرالممالک (د 1331 ق / 1913 م)، بـه شمار می‎آمـده است؛ عصمت‎الدوله تـا پایان عمر در این باغ زندگی می‎کرده است (معیرالممالک، 156، 206).
اقتصاد این روستا تا پیش از ضمیمه‌شدن آن به شهر تهران، برپایۀ کشاورزی، باغداری و دامداری استوار بود. گندم، جو، بنشن، یونجه، زردآلو، به و گیلاس از محصولات کشاورزی سوهانک به شمار می‎آمده است. آب مورد نیاز اهالی روستای سوهانک نیز از طریق 4 رشته قنات تأمین می‎شده است (کریمان، 1 / 516 - 517؛ فرهنگ ... ، 1 / 119). 
جمعیت این روستا براساس نخستین سرشماری رسمی کشور در 1335 ش، 701 تن ذکر شده است ( گزارش ... ، 4). روستای سوهانک در جریان گسترش کالبدی شهر تهران، در نیمۀ نخست دهۀ 1340 ش، ضمیمۀ شهر تهران، و به یکی از محله‎های آن بدل شد. البته امروزه (1388 ش) سوهانک تا حد زیادی بـافت روستایی خود را حفظ کرده، و بخش عمده‎ای از زمینهای آن، باغ و مزرعه است (معتمدی، 384). 
بنانیه، باغ جهان‎بخش، بند تلهرز، بیدستان، تل‎گرگ، تنگ انجوره، تنگ فاطمی، چال‌استلک، سوت‌بیشه، شاه‌پسند، شنگزار، کوچک‌دره و یوردکریم از مزارع و باغهای سوهانک به‎شمار می‎آمدند (ستوده، 1 / 530).
امـروزه سـوهانک از جنـوب بـه جـادۀ مینی‎سیتی ـ لشکرک، از شمال به دامنۀ جنوبی رشته‌کوه البرز، از شرق به گردنۀ قوچک و لواسان، و از غرب به شهرکهای قائم و ابوذر منتهی می‎شود (طباطبایی، 118؛ محمودیان، 20). گسل سوهانک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گسلهای شمال استان تهران، در محلۀ سوهانک قرار دارد («زمین‌شناسی ... »، بش‍ ‌).
گورستان سوهانک ازجمله اماکن قدیمی سوهانک است که در خیابان شهید ازگلی قرار دارد. به گفتۀ اهالی قدیمی محلۀ سوهانک، در جنوب این گورستان امامزاده‎ای وجود دارد که به‎سبب نبود مدرک معتبری برای اثبات آن، مقبره‎ای در آن محل ساخته نشده است (سوهانک، بش‍ ‎). ازجمله اماکن مذهبی دیگر این محله می‎توان به مسجد جامع و تکیۀ قدیمی سوهانک اشاره کرد (طباطبایی، همانجا؛ «سوهانک»، بش‍ ‎). افزون بر این، در شمال سوهانک آثاری از آسیابی قدیمی برجای مانده است که از ملاط ساروج و سنگ خشک چین ساخته شده است (طباطبایی، همانجا). 
درگذشته در روستای سوهانک کارخانۀ برق کوچکی وجود داشت، که تنها در ایام سوگواری، چراغهای تکیۀ سوهانک را روشن می‎کرده است ( فرهنگ ... ، همانجا). در حال حاضر، یکی از واحدهای تولیدی استان تهران، به نام کارخانۀ لوازم دوچرخه‎سازی ایران در محلۀ سوهانک واقع است («لوازم ... »، بش‍‌ ). 
محلۀ سوهانک امروزه به‌سبب تعداد کم دانش‎آموز، فاقد مدرسه‎ای در مقاطع راهنمایی و دبیرستان است و تنها مدرسۀ ابتدایی آن نیز به‎صورت مختلط اداره می‎شود («تنها ... »، بش‍ ‎). در این محله درختان چنار کهن‌سالی وجود دارد که سن برخی از آنها به 100 سال نیز می‎رسد.

مآخذ

 اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به‎کوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش؛ «تنها مدرسۀ سوهانک»، همشهری آنلاین (مل‍ ‌)؛ «زمین‎شناسی ساختمانی»، پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور (مل‍‌ )؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیـران، تهـران، 1371 ش؛ سوهـانک (مل‍ (؛ «سوهانک»، کتـاب اول (مل‍ ‌)؛ طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران 100، ویژه‎نامۀ صـدسالگـی شهرداری تهـران، تهـران، 1387 ش؛ عضـدالدولـه، احمد میرزا، تاریخ عضدی، به‎کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1355 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1328 ش؛ کریمان، حسین، قصران ( کوهسران)، تهران، 1356 ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، تهران، 1337 ش؛ «لوازم دوچرخه‎سازی ایران»، یلوپیج ایران (مل‍‌ )؛ محمودیان، علی‎اکبر و دیگران، اطلس شهرستان شمیران، تهران، 1381 ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، 1381 ش؛ معیرالممالک، دوستعلی‎، رجال عصر ناصری، تهران، 1361 ش؛ هدایت، رضاقلی‎، خاطرات و خطرات، تهران، 1344 ش؛ همو، ملحقات روضة‎الصفا، قم، 1339 ش؛ نیز:

Hamshahrionline,www.hamshahrionline.ir (acc.May25, 2010);Iranyellowpages,www.iranyellowpages.net (acc. Apr.18,2009);Ketabeavval,www.ketabeavval.ir; Ngdir, www. ngdir.ir / Geoportal Info / Psubject InfoDetail.asp? PID=26&index=-1 (acc.Sep.30,2009); Sohanak, www. sohanak.parsiblog.com.
حسن موسوی زاده