سازمان ملل متحد، دفتر

سازمان ملـل متحـد، دفتـر \ daftar-e sāzmān-e melal-e mottahed\ ، اداره‌ای متشکل از 17 دفتر عملیاتی سازمان ملل متحد مستقر در ایران، واقع در محلۀ دروس، بلوار شهرزاد، در محدودۀ منطقۀ 3 شهرداری تهران. 
سازمان ملل متحد تنها سازمانی است که همۀ کشورهای جهان در آن عضوند؛ از این‌رو، دفترهای این سازمان در همۀ کشورهای جهان و از آن جمله ایران به فعالیت می‌پردازند. ایران یکی از 50 کشور بنیان‌گذار سازمان ملل متحد است و از نخستین سال تأسیس این سازمان (1945 م/ 1324 ش)، تاکنون، ارتباط مداومی میان آنها برقرار است. 
براساس تفاهم‌نامه‌های مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تأسیس دفترهای نمایندگی در کشورها براساس درخواست کشور میزبان صورت می‌پذیرد. دفتر نمایندگی این سازمان در ایران در 1329 ش/ 1950 م، با مجوز رسمی تأسیس شد تا از این طریق در عملیات بشردوستانه، حفاظت از محیط زیست، مبارزه با بیماریها، تحکیم توسعۀ پایدار، کاهش فقر و جز آنها با کشور میزبان همکاری کند. کارگزاریهای سازمان ملل متحد در ایران عبارت‌اند از: 

1. دفتر هماهنگ‌کنندۀ سازمان ملل متحد در ایران (RC)

هماهنگ‌کنندۀ مقیم به‌عنوان نمایندۀ دبیرکل سازمان ملل متحد در ایران، مسئولیت کلی هماهنگی فعالیتهای عملیاتی سازمان ملل متحد را در سطح کشور برعهده دارد. هماهنگ‌کنندۀ مقیم حق مداخله در امور کارگزاریها را ندارد، و همچون سفرا، استوارنامۀ خود را به وزارت امور خارجه تقدیم، و پس از تأیید و پذیرش کشور میزبان، فعالیت خود را به صورت رسمی در این سمت آغاز می‌کند. از زمان تأسیس دفتر این سازمان در ایران تاکنون 16 هماهنگ‌کنندۀ مقیم و 4 سرپرست از ملیتهای بریتانیایی، آمریکایی، آلمانی، ایتالیایی و نروژی به ایران فرستاده شده‌اند. 

2. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)

این سازمان با شعار اصلی وجود دنیایی عاری از گرسنگی و سوء تغذیه، به صورت پایدار و مداوم به بهبود استانداردهای زندگی همگان، به‌ویژه فقیرترین افراد، در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی می‌پردازد. ایران از 1332 ش/ 1953 م، به عضویت این سازمان درآمده است. افزایش پایدار تولیدات دامی؛ مدیریت و استفادۀ پایدار از ذخایر شیلاتی و آبزیان؛ و مدیریت پایدار جنگلها و درختان، زمین، آب و منابع ژنتیکی ازجملۀ اولویتهای این سازمان در ایران و دیگر کشورها ست. 

3. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (UNESCO)

سازمان یونسکو که با هدف ایجاد صلح در اذهان بشریت در 1945 م، تأسیس شده است، در زمینه‌های آموزش، علوم طبیعی، فرهنگ، ارتباطات و اطلاعات، علوم انسانی و همچنین برخی از زمینه‌های تخصصی همچون جنسیت، جوانان، فرهنگ صلح، گفت‌وگوی بین تمدنها، ایدز و توسعۀ پایدار به فعالیت می‌پردازد. کشور ایران در 1327 ش/ 1948 م به عضویت سازمان یونسکو درآمد و از آن تاریخ تاکنون در زمینه‌های یادشده همکاری گسترده‌ای با این سازمان داشته است. این زمینه‌ها را می‌توان ازجملۀ برنامه‌های سازمان یونسکو در ایران برشمرد:
برگزاری اجلاس منطقه‌ای «آموزش برای همه» در اصفهان (1385 ش/ 2006 م)؛ تدوین الگوی برنامه‌ریزی آموزشی در سطح ملی و استانی؛ همکاری در زمینۀ تأسیس دبیرخانۀ ملی «آموزش برای توسعۀ پایدار» در وزارت آموزش و پرورش، و آموزش پیشگیری از ایدز؛ ارتقای مدیریت منابع آب با همکاری وزارت نیرو؛ حمایت از مراکز وابسته به یونسکو در ایران، شامل مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری در تهران و مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی و آبی در یزد؛ حمایت از حفظ آثار جهانی طبیعی در زمینۀ علوم طبیعی؛ حمایت از آثار ثبت‌شدۀ ایران در فهرست میراث فرهنگی جهانی یونسکو؛ طرح جامع مدیریت و پروژه‌های آزمایش حفاظتی برای «بم و منظر فرهنگی آن» به‌عنوان میراثی جهانی؛ فعالیتهای حفاظتی در چغازنبیل؛ آموزش در زمینۀ تقویت مدیریت موزه‌ها؛ ارتقای گفت‌وگو میان فرهنگها و مذاهب در منطقه؛ حمایت از توسعه، بازاریابی و محافظت از طرح صنایع دستی در حیطۀ فرهنگی؛ و در زمینۀ ارتباطات و اطلاعات، برگزاری کارگاههای آموزشی دربارۀ ایدز، پناهندگان، تسهیل دسترسی به اطلاعات برای معلولان و زمین‌لرزه. 

4. سازمان جهانی بهداشت

این سازمان در 1948 م/ 1327 ش، با هدف دستیابی مردم به بالاترین سطح سلامت تأسیس شد. ارتباط ایران و این سازمان از 1334 ش/ 1955 م، با توافق برای همکاری آغاز گردید، اما دفتر نمایندگی این سازمان مدتها بعد، در 1363 ش/ 1984 م در تهران راه‌اندازی شد. همتای اصلی سازمان جهانی بهداشت در ایران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. هدف اصلی همکاری این سازمان با ایران، در اختیار قرار دادن پشتیبانی فنی در چارچوب کلی اولویتهای جهانی، منطقه‌ای و کشوری است. 

5. برنامۀ جهانی غذا (WEP)

در 1961 م/ 1340 ش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) و مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامۀ مشترکی برای تأسیس برنامۀ جهانی غذا تصویب کردند. وقوع زلزلۀ بوئین‌زهرا در ایران ازجملۀ حوادثی بود که ضرورت تأسیس این سازمان را اثبات کرد. دفتر مرکزی این سازمان در رم، پایتخت ایتالیا ست. کمک به کشورهای کمتر توسعه‌یافته و کم‌درآمد که قربانیان بلایای طبیعی، پناهندگان، آوارگان و نیازمندان در آنها با کمبود مواد غذایی روبه‌رو هستند، ازجملۀ وظایف این سازمان است. 
دفتر برنامۀ جهانی غذا برای نخستین‌بار در 1971 م/ 1350 ش در ایران گشایش یافت و تا 1979 م/ 1358 ش در پروژه‌های غذارسانی متعددی شرکت کرد. در 1366 ش/ 1987 م دولت جمهوری اسلامی ایران، طی درخواستی، بار دیگر از این دفتر برای ارائۀ کمکهای غذایی به پناهندگان عراقی و افغانی دعوت به عمل آورد و بدین ترتیب، این دفتر از آن تاریخ تاکنون فعالیتهای خود را در ایران از سر گرفته است. 

6. سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM)

این سازمان تشکیلاتی بین دولتی است که در 1951 م/ 1330 ش، با هدف سامان‌دهی امور مهاجرت در سرتاسر جهان تأسیس شد. سازمان بین‌المللی مهاجرت فعالیت خود را در ایران در 1369 ش و با تمرکز بر تخلیۀ اتباع کشورهای ثالث در جریان درگیریهای عراق و کویت آغاز کرد. در 1374 ش، ایران به‌عنوان عضو ناظر شورای حکام این سازمان درآمد و درنهایت در 1380 ش، به‌عنوان عضو کامل شورای حکام پذیرفته شد. 
بازگرداندن نزدیک به 000‘370 تن از اتباع افغانستان طی برنامۀ مشترک ایران، سازمان بین‌المللی مهاجرت و کمیساریای عالی پناهندگان از فعالیتهای سازمان بین‌المللی مهاجرت در ایران است. این سازمان از 1383 ش تاکنون (1390 ش)، با تغییر دیدگاه «پناهنده‌محور» خود در ایران و تبدیل آن به یک دیدگاه راهبردی «برنامه‌مدار» با هدف یاری این کشور در زمینۀ مدیریت مهاجرت و حل چالشهای جدید فراروی آن، رویکرد جدیدی را آغاز کرده است. مبارزه با قاچاق انسان، مهاجرت نیروی کار، و بازگشت داوطلبانه و استقرار مجدد، از هدفهای اصلی این سازمان به‌شمار می‌آید. 

7. صندوق جمعیت ملل متحد (UNFPA)

این صندوق کارگزاری بین‌المللی مربوط به توسعه است که از حقوق همۀ افراد برای برخورداری از زندگی سالم و فرصتهای برابر حمایت می‌کند. این صندوق در 1962 م/ 1341 ش فعالیت خود را آغاز کرد و در 1972 م/ 1351 ش، تحت ادارۀ مستقیم مجمع عمومی سازمان ملل قرار گرفت. این کارگزاری از 1994 م/ 1373 ش، به‌عنوان نهاد اصلی سازمان ملل متحد برای پیگیری و اجرای برنامۀ برگزاری کنفرانس بین‌المللی جمعیت و توسعه، برگزیده شد. ایران از 1349 ش/ 1970 م همکاری خود را به صورت پروژه‌ای با این صندوق آغاز کرد و از 1369 ش/ 1990 م، اجرای برنامه‌های پنج‌سالۀ کشوری مورد پیگیری قرار گرفت. کاهش مرگ‌ومیر زنان بر اثر زایمان و حاملگی، و نیز کاهش مرگ‌ومیر نوزادان از دستاوردهای همکاری این صندوق با ایران به شمار می‌آید. 

8. راهبردهای بین‌المللی کاهش خطرپذیری بلایا (ISDR)

این بخش در واقع بانک اطلاعاتی جهانی است که اطلاعات مرتبط با کاهش سوانح، فعالیتهای مرتبط با افزایش آگاهی عمومی، کتابها، مقالات و گزارشهای منتشرشده را در زمینۀ مدیریت بحران در خود جای‌می‌دهد. دفتر ارتباطی ISDR با اکو در 1386 ش/ 2007 م در تهران راه‌اندازی شد. این دفتر به دنبال کاهش خطرپذیری سوانح در کشورهای عضو سازمان اکو ست. 

9. دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (UNODC)

این دفتر در ایران در 1378 ش/ 1999 م، با هدف به حداقل رساندن پیامدهای ناشی از مواد مخدر افتتاح شد. دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در 1384 ش/ 2005 م، برنامۀ سه‌سالۀ چارچوب راهبردهای ایران را با بودجۀ 23میلیون‌دلاری تنظیم کرد. هدف از این کار تقویت همکاریهای متقابل میان همۀ طرفهای کشوری و گروه کشورهای اهداکنندۀ بین‌المللی در راستای تضمین مشارکت و تأمین مالی پروژه‌های مقابله با مواد مخدر و پیشگیری از جرم بود. این پروژه‌ها به 3 دستۀ مقابله با عرضۀ مواد مخدر، کاهش تقاضای مواد مخدر و حاکمیت قانون تقسیم می‌شوند. 

10. دفتر ملل متحد برای هماهنگی امور انسان‌دوستانه (UNOCHA)

این دفتر در 1991 م/ 1370 ش، با هدف تقویت پاسخ‌گویی سازمان ملل متحد به بحرانهای ناشی از درگیریهای مسلحانه و بلایای طبیعی تشکیل شد. در 1379 ش/ 2000 م، نخستین دفتر موقت تیم کشوری دفتر ملل متحد برای هماهنگی امور انسان‌دوستانه (اوچا) در ایران، برای هماهنگی پاسخ به نیازهای انسان‌دوستانۀ مردم جنگ‌زدۀ افغانستان و عراق تأسیس شد. دفتر دائمی اوچا در ایران فعالیت خود را از 1382 ش/ 2003 م، هم‌زمان با وقوع زلزلۀ بم آغاز کرده است. 

11. مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد (UNIC)

نخستین مجمع عمومی ملل متحد در 1946 م/ 1325 ش، ادارۀ اطلاعات همگانی (DPI) را تأسیس کرد. این دفتر فعالیتهای خود را در ایران از 1329 ش/ 1950 م آغاز نمود. هرچند فعالیتهای این مرکز از 1359 تا 1370 ش/ 1980 تا 1991 م، به حالت تعلیق درآمد، از 1373 ش/ 1994 م تاکنون به طور گسترده ادامه دارد. این دفتر به‌عنوان رابط فعال بین سازمان ملل متحد و رسانه‌های محلی، مؤسسات آموزشی، سازمانهای دولتی و جامعۀ مدنی، دربارۀ همۀ فعالیتهای سازمان ملل متحد اطلاعات عمومیِ به‌روز و جدیدی را ارائه می‌کند و اولویتهای اخیر آن بر اهداف توسعۀ هزاره، اصلاحات در سازمان ملل، حقوق بشر شامل شورای حقوق بشر و حفظ صلح قرار گرفته است. 

12. سازمان توسعۀ صنعتی ملل متحد (UNIDO)

این سازمان در 1966 م/ 1345 ش تأسیس، و در 1985 م/ 1364 ش به یکی از آژانسهای تخصصی سازمان ملل تبدیل شد. این آژانس عهده‌دار ترویج توسعۀ صنعتی در جهانِ در حال توسعه است. سازمان توسعۀ صنعتی ملل متحد در 1378 ش/ 1999 م با هدف پشتیبانی از اولویتهای صنعتی ایران، در این کشور تأسیس شد. برقراری ارتباط نزدیک با وزارتخانه‌ها، نهادهای دولتی و خصوصی مؤسسات مدنی و تحقیقاتی و همچنین بخش خصوصی از وظایف این دفتر است. کاهش فقر از طریق ایجاد فرصتهای اشتغال، ایجاد درآمد از طریق تقویت توسعۀ پایدار، ارتقای توسعۀ صنعتی بخشهای غیرنفتی و درنتیجه کمک به از بین بردن دشواریهای معیشتی از برنامه‌های مورد پیگیری این سازمان در ایران‌اند. 

13. کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (UNHCR)

این کمیساریا که فعالیت آن کاملاً غیرسیاسی و صرفاً بشردوستانه و اجتماعی است، در 1950 م/ 1329 ش، توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تأسیس شد. هماهنگ کردن و هدایت حرکتهای بین‌المللی در زمینۀ حمایت جهانی از پناهندگان و حل مشکلات آنها، ازجملۀ وظایف کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان به شمار می‌رود. این کمیساریا در 1363 ش/ 1984 م دفتر خود را در ایران تأسیس کرد و در پی هجوم پناهندگان عراقی پس از جنگ دوم خلیج فارس در 1370 ش/ 1991 م و با آغاز برنامۀ بازگشت پناهندگان افغانی به این کشور در 1371 ش/ 1992 م، حضور و فعالیت خود را در این کشور گسترش داد. 

14. صندوق کودکان سازمان ملل متحد (Unicef)

این سازمان در 1946 م/ 1325 ش به نام صندوق بین‌المللی سازمان ملل برای کودکان و با هدف یاری رساندن به کودکان آسیب‌دیده از پیامدهای جنگ جهانی دوم، تأسیس شد. سازمان یونیسف در دهۀ 1950 م/ 1330 ش از شرایط اضطراری خارج شد و به نهادی برای توسعۀ اجتماعی کودکان ارتقا یافت. در 1329 ش/ 1950 م، پس از مراجعۀ ایران به سازمان جهانی بهداشت و یونیسف برای مبارزه با بیماری سل، همکاری با این سازمان و حضور آن در ایران آغاز شد. در سالهای بعد، آموزش و دادرسی ویژۀ نوجوانان نیز به‌عنوان حوزه‌های مهم همکاری به این برنامه‌ها افزوده شد. 
همچنین زلزله‌خیز بودن ایران، یونیسف را برای انجام‌دادن کمکهای انسان‌دوستانه در این زمینه ترغیب نموده است. 

15. برنامۀ مشترک ملل متحد در زمینۀ ایدز (UNAIDS)

10 کارگزاری سازمان ملل متحد سازمانهای پشتیبان این برنامه را تشکیل می‌دهند؛ این کارگزاریها عبارت‌اند از: کمیساریای عالی ملل متحد در امور پناهندگان، صندوق کودکان ملل متحد، برنامۀ جهانی غذا، برنامۀ توسعۀ ملل متحد، صندوق جمعیت سازمان ملل، دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، سازمان جهانی کار، سازمان آموزش علمی و فرهنگی ملل متحد، سازمان جهانی بهداشت و بانک جهانی. 
این برنامۀ مشترک به طور رسمی از آغاز سال 1994 م/ 1373 ش، در پاسخ به مصوبۀ شورای اقتصادی ـ اجتماعی ملل متحد، و در 1996 م/ 1375 ش برای ایجاد هماهنگی بیشتر، بین نمایندگیهای مختلف سازمان که در زمینۀ ایدز به فعالیت می‌پردازند، تأسیس شد. ایران از آغاز سال 1387 ش/ 2008 م به مدت 3 سال به عضویت هیئت هماهنگ‌کنندۀ این برنامه برگزیده شد. دفتر برنامۀ مشترک ملل متحد در زمینۀ ایدز برای کنترل همه‌گیری این بیماری در ایران، گروههایی را که بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند، شناسایی، و نظارت بر آنها را آغاز کرده است. 

16. برنامۀ توسعۀ ملل متحد (UNDP)

 این نهاد که در 1965 م/ 1344 ش با رأی مجمع عمومی سازمان تأسیس شد، کشورها را به دانش، تجارب و منابع یکدیگر پیوند می‌دهد و از ایجاد تحول در آنها با هدف کمک به مردم برای سازندگی بهتر حمایت می‌کند. کمک به کشورها در زمینۀ دستیابی به آرمانهای توسعۀ هزاره و کاهش فقر انسانی، توسعه و تحکیم حکومت‌مداری صحیح و حقوق بشر، حفظ پایدار محیط زیست و استفادۀ بهینه از منابع انرژی برای توسعۀ پایدار، تقویت ظرفیتهای ملی در پیشگیری از بحرانها و بلایا و بازسازی و پیشگیری از گسترش ایدز و ویروس آن به‌عنوان چالش در مقابل توسعه، اولویتهای اساسی برنامۀ توسعۀ ملل متحدند. نمایندۀ مقیم برنامۀ توسعۀ ملل متحد در هر دفتر کشوری، مسئولیت هماهنگی کل نظام ملل متحد در آن کشور را در امور توسعه نیز برعهده دارد. 

17. دفتر هیئت یاری‌رسانی سازمان ملل متحد در افغانستان (UNAMA) و هیئت یاری‌رسانی سازمان ملل متحد در عراق (UNAMI)

این دو سازمان از زمان بروز جنگ در دو کشور افغانستان و عراق در ایران تأسیس شده‌اند. تضمین گفتمان و مذاکرۀ منظم با ایران دربارۀ روند مستمر صلح در این کشورها و همکاریهای منطقه‌ای، از وظایف این دو دفتر است که از سوی ادارۀ عملیات حافظ صلح متحد هدایت می‌شود. 
همچنین 12 گروه موضوعی در زمینه‌های ایدز، جنسیت، انرژی، مواد غذایی، ارتباطات، تقویت ظرفیتها برای اهداف توسعۀ هزاره و جز آنها زیر نظر سازمان ملل متحد در ایران فعالیت می‌کنند. 
دفتر سازمان ملل متحد در ایران از زمان استقرار در این کشور در خیابان بندر پهلوی سابق در رشت مستقر بود، اما از 1383 ش/ 2004 م به بلوار شهرزاد تهران، واقع در محلۀ دروس انتقال یافت. این سازمانها و دفترها عمدتاً در همین ساختمان، و شماری از آنها در خیابانهای اطراف و برخی دیگر نیز در وزارتخانه‌های مرتبط مستقرند که از آن جمله می‌توان به استقرار سازمان یونسکو در مجموعۀ فرهنگی سعدآباد، سازمان جهانی بهداشت در وزارت بهداشت واقع در شهرک غرب، و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در وزارت جهاد کشاورزی واقع در بلوار کشاورز اشاره کرد. 

مآخذ

سازمان ملل متحد در ایران، نظام ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران، تهران، 1387 ش؛ قائم‌مقامی فراهانی، نازنین (کارشناس مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد)، مصاحبه با مؤلف؛ مجتهد شبستری، علی‌اشرف (مدیر دفتر هماهنگی امور انسان‌دوستانۀ سازمان ملل متحد در ایران)، مصاحبه با مؤلف.

علی‌محمد مرادیان منفرد