رویان، پژوهشگاه

رویان، پژوهشگاه \ pa(e)žūhešgāh-e rūyān\ ، نهادی عمومی، غیردولتی و وابسته به جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران در زمینۀ علوم باروری و ناباروری. 
در اواخر دهۀ 1360 ش/ 1980 م، کنگره‌ای در زمینۀ ناباروری در دانشگاه علوم پزشکی ایران برگزار گردید که امور اجرایی آن را جهاد دانشگاهی بر عهده گرفت. از همان زمان، جرقۀ ایجاد مرکز ناباروری در کشور در ذهن دکتر سعید کاظمی آشتیانی و عده‌ای از همکارانش در جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران زده شد. در آن دهه، بیماران نابارور، دومین گروه عمدۀ بیماران اعزامی به خارج از کشور را تشکیل می‌دادند و از آنجا که شمار زیادی از این بیماران، جانبازان جنگی بودند، بنیاد مستضعفان و جانبازان یکی از ساختمانهای واقع در زعفرانیه را به منظور تأسیس مکان یادشده اهدا کرد (توسلی). 
بدین ترتیب، مؤسسۀ رویان در 8 خرداد 1370 به‌عنوان دومین مرکز ارائۀ خدمات درمانی به زوجهای نابارور به طور رسمی افتتاح شد. مؤسسه در حاشیۀ درمان بیماران، به گسترش فعالیتهای پژوهشی در قالب گروههای تحقیقاتی و فعالیتهای آموزشی در زمینۀ علوم باروری و ناباروری پرداخت و همین امر سبب ارتقای مؤسسه به پژوهشکده گردید. تولد نخستین نوزادان به روش IVF و ICSI (میکرو اینجکشن) محصول مطالعات سالهای نخستینِ این مرکز پژوهشی است (پژوهشکده ... ، 8؛ توسلی). 
پژوهشکدۀ رویان در 1377 ش، موفق به دریافت مجوز مرکز تحقیقات سلولی از شورای گسترش دانشگاههای علوم پزشکی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شد. در 1382 ش، انجمن بین‌المللی تحقیقات سلولهای بنیادی به‌سبب تولید نخستین ردۀ سلولهای بنیادی جنینی توسط پژوهشکدۀ رویان، نام ایران را در رتبۀ هشتم جهانی ثبت کرد. 
این مرکز در 1384 ش، با ورود به فاز کاربردی، برای نخستین بار در ایران از سلولهای بنیادی برای ترمیم ضایعات قلبی ناشی از سکته، و همچنین ترمیم ضایعات قرنیۀ چشم استفاده نمود و در همین سال نخستین بانک خصوصی بند ناف نوزادان را برای استفاده از ذخیرۀ سلولهای بنیادی تأسیس کرد (اسناد ... ). 
از 1386 ش بخشی عمده از فعالیتهای پژوهشکده به ساختمان جدیدی که زمین آن توسط نهاد رهبری اهدا شده بود، انتقال یافت. ساختمان جدید واقع در مجیدیۀ شمالی با وسعت 800‘8 مـ2، به پژوهشکده امکان ارائۀ خدمات بهتری داده است، اما ارائۀ خدمات سلول‌درمانی و بانک عمومی بند ناف در زعفرانیه صورت می‌گیرد (پژوهشکده، 1؛ توسلی). 
در آبان 1388 شورای گسترش آموزش عالی وزارت تحقیقات و فناوری با ارتقای پژوهشکده به پژوهشگاه موافقت کرد. پژوهشگاه رویان، امروزه دستیابی به فناوریهای سلولهای بنیادی و شبیه‌سازی در درمان بیماریها، افزایش اثربخشی و کارآیی روشهای تشخیص و درمان ناباروری و ارتقای سطح سلامت کودکان حاصل از فناوریهای کمک‌باروری را از اهداف خود قرار داده است (پژوهشکده، همانجا). این مرکز دارای دو معاونت «تـخصصـی» و «آمـوزشی ـ پژوهشی» است. نخستین معاونت به امور درمان، و دیگری به امور پژوهشی در قالب پژوهشکده‌ها و آموزش در قالب دوره‌های تخصصی و بازآموزی می‌پردازد (همان، 7). 
مجمـوعاً 3 پـژوهشکدۀ علـوم تـولید مثـل، زیست ـ فناوری، و سلولهای بنیادی در این مرکز فعالیت می‌کنند که 11 گروه پژوهشی جنین‌شناسی، زیست‌شناسی تـولیدمثـل، ژنتیـک، اپیـدیمیولـوژی، زیست ـ فناوری جانوری، مهندسی ژنتیک، زیست‌شناسی سلولهای جنینی، زیست‌شنـاسی تـرمیم، زیست ـ فناوری نانو و زیست ـ مواد، زیست‌شناسی سامانه‌های مولکولی، و سلولهای بنیادی و زیست‌شناسی تکوینی و 17 آزمایشگاه را در بر می‌گیرد (توسلی). 
پژوهشگاه رویان دارای دو پایگاه تحقیقاتی دیگر یکی در شهر اصفهان و دیگری در منطقۀ هلجرد کرج است. پایگاه تحقیقاتی اصفهان به امور شبیه‌سازی حیوانات می‌پردازد و ازجمله موفقیتهای آن تولد نخستین حیوان شبیه‌سازی شده در خاورمیانه (رویانا) در 1385 ش، تولد اولین بزغاله تراریخته (ترنسژن) حاوی ژن تولیدکنندۀ فاکتور 9 انعقادی خون در 1388 ش، و تولد نخستین بزغالۀ تراریخته حاوی ژن TPA انسانی در 1389 ش است (اسناد). 
دو فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی، در این مرکز به چاپ می‌رسند. یاخته در زمینۀ علوم سلولی ـ مولکولی، به دو زبان فارسی و انگلیسی، و IJFS در زمینۀ ناباروری، به زبان انگلیسی، نشریات تخصصی پزشکی این پژوهشگاه‌اند (پژوهشکده، 6). 

مآخذ

اسناد موجود در پژوهشگاه رویان؛ پژوهشکدۀ رویان در یک نگاه، پژوهشکدۀ رویان، تهران، 1387 ش؛ توسلی، رحیم (مدیر روابط عمومی پژوهشگاه رویان)، مصاحبه با مؤلف.

هما عطاری