داوودیه

داوودیه \ dāvūdiy(yy)e\ ، درگذشته روستا و امروزه محله‎ای در شمیران، در منطقۀ 3 شهرداری تهران.
منطقه‎ای که امروزه (1392 ش) داوودیه یا محلۀ میرداماد خوانده می‎شود، در گذشته متعلق به ارغون میرزا، از فرزندان حسنعلی میرزا شعاع‎السلطنه (پسر فتحعلی‎شاه) بود. شعاع‎السلطنه خود این زمینها را آباد کرد و به نام فرزندش «ارغونیه» نامید (اعتماد‎السلطنه، مـرآة ... ، 2/ 1134، حاشیـۀ 1). نـام ایـن بـاغ‎ ـ روستا در برخی از منابع ارغوانیه نیز آمده است. شاید سبب این نام‎گذاری، وجود درختان ارغوان فراوانی بوده که در آن کاشته شده بود (بامداد، 1/ 494، حاشیۀ 2). 
پس از آنکه در اواخر حکومت فتحعلی‎شاه، فرزندانش به اردبیل برده شدند و املاک وی نیز مصادره شد، میرزا نصرالله خان معروف به آقاخان نوری، صدراعظم ناصرالدین‎شاه، این زمینها را به مالکیت خود درآورد (خان‎ملک، 17، حاشیۀ 2). او بر وسعت این زمینها افزود و آن را به نام فرزند دوم خود، میرزا داوودخان ــ وزیر لشکر ــ داوودیه نامید (اعتمادالسلطنه، همان، 1134- 1135). میرزا آقاخان نوری در باغ داوودیه که دارای انبوهی از درختان چنار، تبریزی و نیز درختان میوه بود، عمارت باشکوهی بنا نهاد که تا پیش از پایان ساخت آن، مبلغ 000‘ 30 تومان هزینه شد (سپهر، 3/ 1516؛ اعتمادالسلطنه، صدر ... ، 247). 
عمارت داوودیه در 3 طبقه ساخته شده بود و تالار بزرگی داشت که بنجامین، نخستین وزیرمختار آمریکا در ایران، طی بازدید خود از این عمارت در 1301 ق، آن را همچون تالار آیینۀ کاخ گلستان توصیف کرده است. به‎نوشتۀ او، این تالار سقفی گنبدی‎شکل داشت که روی 8 ستون بزرگ استوار شده بود؛ همچنین، پنجره‎هایی در اطراف این تالار و در میان اتاقها تعبیه شده بود که به‎خوبی جریان هوا را به بخشهای مختلف منتقل می‎کرد. یک ردیف پلۀ مارپیچ، تالار و طبقۀ اول را به طبقه‎های دوم و سوم متصل می‎کرد (ص 115-117). افزون بر این، در بخش جنوبی باغ، ساختمانی برای سکونت خدمتکاران، و در کنار آن نیز حمام بزرگی مشتمل بر چندین خزینه و استخر سرپوشیده ساخته شده بود (همانجا؛ نیز برای آگاهی بیشتر دربارۀ آبادانی باغ و عمارت داوودیه، نک‍‎ : شعری، 422-423). ارنست اُرسُل، جهانگرد بلژیکی، در سفرنامۀ خود، از عمارت داوودیه با عنوان کاخی که نقاشیهای عجیبی از نخستین شاهزادگان قاجار روی دیوارهای آن نقش بسته بود، یاد کرده است (ص 215- 216). 
میرزا آقاخان نوری در زمان صدارت خود، چندین بار و به مناسبتهای مختلف، از ناصرالدین‎شاه قاجار در باغ داوودیه پذیرایی کرد؛ چنان‎که در 1270 ق، در روزی که شاه تصمیم داشت برای بازدید از سپاه خود به میدان مشق برود، میرزا آقاخان در نامه‎ای او را به اقامت در این باغ دعوت کرد (خان‎ملک، 17). همچنین در روزهای دهم و هجدهم ذیحجۀ 1270 به ترتیب، مصادف با عیدهای قربان و غدیر، مراسم ویژه‎ای با حضور شاهزادگان و بسیاری از رجال حکومت در آنجا ترتیب داده شد. در این روزها، مردم برای عرض تبریک به حضور ناصرالدین‎شاه می‎رفتند ( وقایع‎ ... ، شم‍ 188، ص 1207، شم‍ 189، ص 1213؛ اعتمادالسلطنه، مرآة، 2/ 1190-1191، تاریخ ... ، 3/ 1781-1782). 
در 1270-1271 ق که محل سلام عام ناصرالدین‎شاه از کاخ گلستان به عمارت داوودیه تغییر یافت و شاه چند روزی در آنجا اقامت کرد، شایعه‎ای مبنی بر مرگ وی در میان مردم پیچید؛ از این‎رو، ‎شاه بـرای پایان دادن به آن ناگزیر ساعاتی بیرون از کاخ در اطراف شهر به گردش پرداخت (پولاک، II/ 74-75). در 6 صفر 1272 نیز جشنی به مناسبت سالروز تولد ناصرالدین شاه در باغ داوودیه برگزار شد (اعتمادالسلطنه، همان، 3/ 1781؛ خان‎ملک، 20). 
پس از برکناری و تبعید میرزاآقاخان نوری در 1275 ق، بخشی از داراییها و املاک او ازجمله باغ داوودیه، از سوی ناصرالدین‎شاه مصادره شد، و از آن پس، باغ و عمارت داوودیه به تملک وی درآمد (نوربخش، 2/ 1300). در آن زمان، باغ ـ روستای داوودیه به‎سبب نزدیکی به تهران، به‎عنوان یکی از تفرجگاههای ناصرالدین شاه، همواره مورد توجه او قرار داشت (اعتمادالسلطنه، روزنامه، 194؛ هدایت، 93). در 1285 ق و چند سال پس از مرگ میرزاآقاخان نوری، به فرمان ناصرالدین شاه اموال او ازجمله نظامیه و داوودیه به فرزندانش میرزا کاظم‎خان و میرزا داوودخان پس داده شد (خورموجی، 283؛ پولاک، همانجا).
در دورۀ قاجار، تأسیساتی برای استحصال سرب از سنگهای سرب معدن پس‎قلعه به دست مرتضى قلی‎خان صنیـع‎الدولـه ــ از رجـال دورۀ قـاجـار ــ در داوودیـه احداث شد که بعدها از میان رفت؛ اما به‎‎نوشتۀ مهدیقلی هدایت تا مدتها بعد (در دهۀ 1340 ش)، هنوز مقداری سنگ سرب در این مکان وجود داشت (ص 64، حاشیۀ 1).
در دورۀ ناصرالدین‎شاه قاجار پس از اعطای امتیاز تأسیس قزاقخانه در 1295 ق به روسها و ورود کلنل الکسی ایوانویچ دومنتویچ افسر روس در 1296 ق به ایران، اراضی داوودیه برای تأسیس قزاقخانه برگزیده شد؛ بنابراین، قزاقخانۀ ناصرالدین‎شاه در زمان ریاست دومنتویچ در داوودیه مستقر بود و بعدها در زمان ریاست چورکوسکی (در 1299 ق) به قصر قاجار انتقال یافت (بامداد، 4/ 286). افزون بر این، ازجمله بناهای مهمی که در دورۀ قاجار در روستای داوودیه وجود داشت، می‎توان به عمارت نظام‎الملک و باغ آن اشاره کرد (محمودیان، 184).
روستای داوودیه از شمال به قلهک، از جنوب به زمینهای ضرابخانه و سیدخندان، از شرق به جادۀ قدیم شمیران، و از غرب به جادۀ پهلوی (ولیعصر کنونی) منتهی می‎شد. این روستا در سالهای میانی دهۀ 1320 ش، 30 تن جمعیت داشت و آب مورد نیاز آن در گذشته از چند حلقه چاه در اطراف آن، و نیز از رشته‎قناتی تأمین می‎شد که خود از قناتی در تجریش منشعب می‎شد ( فرهنگ ... ، 1/ 87؛ ستوده، 1/ 380). تپه‎ماهورهای معروف به دره‎قشلاق نیز به زمینهای غربی داوودیه متصل می‎شد (همو، 1/ 378).
جمعیت داوودیه طبق نخستین سرشماری رسمی ایران در 1335 ش، به 220‘ 1 تن افزایش یافت ( گزارش ... ، 3)؛ تا آنکه در دهۀ 1340 ش، با گسترش کالبدی شهر تهران، روستای داوودیه نیز همچون دیگر روستاهای شمیران به این کلان‎شهر ضمیمه، و پس از آن به یکی از محله‎های تهران تبدیل شد. در حال حاضر محلۀ داوودیه (میرداماد) که در منطقۀ 3 شهرداری تهران قرار دارد، از شمال به محله‎های زرگنده و قلهک، از جنوب به محلۀ ضرابخانه، از شرق به خیابان دکتر علی شریعتی، و از غرب به خیابان ولیعصر محدود می‎شود (طباطبایی، 80). بلوار میرداماد و میدان مادر (محسنی) از اماکن مهم این محله به شمار می‎آیند. 
میدان محسنی در دهۀ 1350 ش توسط مهندس محسنی، از مهندسان بنام شهرداری منطقۀ 1 تهران و مالک زمینهای محدودۀ شمالی این میدان، طراحی شد. او در طراحی میدان با الهام گرفتن از الگوی معماری شهرهای آلمان، درصدد بود تا این منطقه را به مکانی تفریحی بدل سازد؛ برای این منظور، میدان محسنی و بلوار میرداماد در ابتدا به صورت پیاده‎رو و تنها برای عبور کالسکه طراحی شد؛ اما در نهایت، ‎به‎‎رغم تلاشهای فراوان وی و نیز شخصی به نام نجفی، این طرح اجرا نشد و میدان محسنی به صورت فعلی آن ساخته شد. در آن زمان، در وسط این میدان قنات پرآبی وجود داشت که از قنات الٰهیه سرچشمه می‎گرفت. 
پیش از انقلاب اسلامی ایران، مجسمۀ بزرگی از جوانی محمدرضا شاه در این میدان نصب شده بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی پایین آورده شد. در دهۀ 1370 ش، مجسمه‎ای به نام «نرگس عاشقان» که سردیسی از یک مادر و فرزند، و ساختۀ زهرا رهنورد است، در این محل نصب شد و از آن پس، این میدان «مادر» نام گرفت. میدان مادر پس از انقلاب اسلامی مدتی به نام شهید زمانی خوانده می‎شد. 
پیش از انقلاب، کافه هارلم (در حال حاضر: رستوران میرداماد)، محل شب‎نشینیهای آمریکاییان ساکن این محله و ساختمان مدرن و مجلل معروف به کاخ جوانان از اماکن مهم محلۀ داوودیه در نخستین سالهای شکل‎گیری آن بودند. در دهه‎های 1340 و 1350 ش، بسیاری از ساکنان این محله را مستشاران انگلیسی و آمریکایی تشکیل می‎دادند. 
در حال حاضر، مجموعۀ ورزشی شهید کشوری، برجهای مسکونی اسکان (ه‍ م)، ساختمان بانک مرکزی جمهوری اسلامی، مجتمع آموزشی حضرت مریم، مسجد الغدیر و دانشگاه صنعتی خواجه‎ نصیرالدین ‎طوسی از مکانهای مهم محلۀ داوودیه به شمار می‎آیند («محله ... »، بش‍ ‎).

مآخذ

اُرسل، ارنست، سفرنامه، ترجمۀ علی‎اصغر سعیدی، تهران، 1353 ش؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، تاریخ منتظم ناصری، به‎کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران، 1367 ش؛ همو، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش؛ همو، صدر التواریخ، به‎کوشش محمد مشیری، تهران، 1357 ش؛ همو، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1367 ش؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1347 ش؛ خان‌ملک ساسانی، احمد، سیاستگران دورۀ قاجار، تهران، 1338 ش؛ خورموجی، محمدجعفر، تاریخ قاجار (حقایق الاخبار ناصری)، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، 1344 ش؛ سپهر، محمدتقی، ناسخ التواریخ، به کوشش جمشید کیانفر، تهران، 1377 ش؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ شعری اصفهانی، طاهر، گنج شایگان، تهران، 1272 ق؛ طباطبایی، سید محمدهادی و دیگران، تهران 100، ویژه‎نامۀ صدسالگی شهرداری تهران، تهران، 1387 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1328 ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، تهران، 1337 ش؛ «محلۀ داوودیه»، شهرداری منطقۀ 3 تهران (مل‍‌ )؛ محمودیان، علی‎اکبر، شهرستان شمیران، تهران، 1388 ش؛ نوربخش، مسعود، تهران به روایت تاریخ، تهران، 1381 ش؛ وقایع اتفاقیه، چ تصویری، تهران، 1373 ش، شم‍ 189؛ هدایت، مهدیقلی، خاطرات و خطرات، تهران، 1344 ش؛ نیز:

Benjamin, S. G. W., Persia and the Persians, London, 1887; Polak, J. E., Persien, des Land und seine Bewohner, Leipzig, 1865; Region 3, www. region 3. tehran. ir / Default. aspx? tabid = 719.
میترا آقامحمدحسنی