حسن آباد صنیع الدوله

حسن‌آباد صنیع‌الدوله \ hasan-ābād-e sanīʾ-od-dowle\ ، یا باغ درویش، باغ و مزرعه‌ای آباد در دورۀ قاجار در میان آبادیهای امامزاده قاسم و جماران، نزدیک آبک واقع در شمیران که امروزه اثری از آن نیست. 
این باغ که در گذشته به باغ درویش شهرت داشت، آبادکردۀ محمدحسن خان صنیع‌الدوله، ملقب به اعتمادالسلطنه (د 1313 ق)، از رجال روزگار ناصری است که به نام او حسن‌آباد صنیع‌الدوله خوانده می‌شد. در واقع، در 14 رجب 1292 ق، ناصرالدین شاه قاجار (سل‍‍ 1264-1313 ق)، باغ درویش را به اعتمادالسلطنه بخشید، و او سپس با خرید زمینهای مجاور، آن باغ را توسعه داد (اعتمادالسلطنه، روزنامه ... ، 15، 17). دکتر فووریه ــ پزشک مخصوص ناصرالدین شـاه ــ که در تابستان 1307 ق چند روزی در این باغ اقامت داشته، آن را باغی زیبا توصیف کرده است. به نوشتۀ وی در 2 ذیحجۀ همان سال، دزدان به عمارت باغ دستبرد زده و تمام اموال اعتمادالسلطنه، از جمله 3 صندوق پر از اسباب را به سرقت بردند (ص 163، 175-176). 
اعتمادالسلطنه به مدت 20 سال به آباد کردن این باغ و مزرعه پرداخت، و بنا بر ادعای خود حدود 30 هزار تومان در آنجا خرج کرده بود؛ اما در 10 ذیقعدۀ 1312، به سبب مقروض بودن، به ناچار این باغ را با قیمتی در حدود 4 هزار تومان به میرزا محمد ناظر فروخت. باغ حسن‌آباد صنیع‌الدوله دارای ساختمانها و حوضهایی با فواره‌های متعدد و درختان سرسبزی بود که به آن زیبایی خاص می‌بخشید. ناصرالدین شاه نیز در مواردی این باغ را برای ییلاق انتخاب می‌کرده است (اعتمادالسلطنه، همان، 197، 338، 1145، 1148، المآثر ... ، 1/ 120؛ ستوده، 1/ 336-337). 
به نوشتۀ ستوده سندی از دکتر اصغر مهدوی وجود دارد که در شوال 1319، 6 دانگ مزرعۀ حسن‌آباد و عمارت ییلاقی آن با حاجی حسین آقا امین‌الضرب مصالحه شده است (1/ 342-343). باغ و مزرعۀ حسن‌آباد صنیع‌‌الدوله در 1328 ش از توابع روستای امامزاده قاسم به شمار می‌آمد ( فرهنگ ... ، 1/ 21؛ کریمان، 1/ 495). حسن‌آباد صنیع‌الدوله بعدها تقسیم شد و به فروش رفت و بعدها اثری از آن بر جای نماند (معتمدی، 372). 

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، تهران، 1345 ش؛ همو، المآثر و الآثار، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1363 ش؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1328 ش؛ فووریه، ژان باتیست، سه سال در دربار ایران، ترجمۀ عباس اقبال آشتیانی، تهران، 1326 ش؛ کریمان، حسین، قصران (کوهسران)، تهران، 1356 ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، 1381 ش. 

حسن موسوی‌زاده