باستان شناسی، مؤسسه

باستان‌شناسی، مؤسسه\ moʾassese-ye bāstān-šenāsī\ ، نخستین مؤسسۀ پژوهشهای باستانی در ایران، وابسته به دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران (تأسیس: 1338 ش/ 1959 م). این مؤسسه به پیشنهاد عزت‌الله نگهبان، استاد باستان‌شناسی و معاون وقت ادارۀ کل باستان‌شناسی تأسیس شد ( آشنایی ... ، 1؛ «درباره ... »، بش‍‌ ) و هدف از تأسیس آن، افزون ‎بر تحقیقات علمی دانشگاهی در زمینۀ باستان‌شناسی و تمدنهای گذشتۀ ایران و کشورهای همسایه، فراهم‎آوردن امکانات لازم برای آموزش علمی دانشجویان باستان‌شناسی کشور بود ( آشنایی، 2-3). 
پایگاه باستان‌شناسی این مؤسسه در دشت قزوین، کاروان‌سرای محمدآباد خرّه، از آثار دورۀ صفوی، قرار دارد (ملک‌شهمیرزادی، 429؛ «درباره»، بش‍‌ ؛ نگهبان، 80 -81) و کاوشهای چراغ‎علی‌تپه یا تپۀ مارلیک رودبار (1340 ش)، هفت‌تپۀ شوش، دشت قزوین (تپه‎زاغه، تپۀ سکزآباد، تپۀ قبرستان) الموت، رصدخانۀ مراغه و دشت تهران از جملۀ فعالیتهای این مؤسسه به ‌شمار می‌رود ( افتتاحیه ... ؛ موسوی، 14؛ نگهبان، 81).
انتشار نخستین مجلۀ تخصصی باستان‌شناسی با همکاری گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران با عنوان مارلیک و کندوکاو (جمعاً 3 ‌شماره، به‌صورت ضمیمۀ مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم ‌انسانی دانشگاه تهران)، آموزش علمی دانشجویان (1349-1357 ش)، آموزش دانشجویان پسر (از 1365 ش)، آموزش دانشجویان پسر و دختر (از 1367 ش)، و برگزاری کنفرانسها و سمینارها، از دیگر فعالیتهای این مؤسسه بوده است (ملک‌شهمیرزادی، نیز آشنایی، همانجاها). 
افزون ‎بر اینها، نخستین موزۀ پژوهشی این مؤسسه در 1350 ش در هفت‎تپۀ شوش تأسیس شد که تا 1358 ش دایر بود (معصومی، 234- 235). این موزه در 1383 ش، هم‎زمان با 70 سالگی دانشگاه تهران، و براساس کاوشها و بررسیهای چندین‎سالۀ باستان‌شناسی دانشگاه تهران، در طبقۀ فوقانی این مؤسسه بازگشایی شد ( افتتاحیه‌).
دفتر مؤسسۀ باستان‌شناسی نخست در دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تهران، در باغ نگارستان مستقر بود (1338 ش) و اکنون (1386 ش) در باغ فردوس شمیران و در ساختمانی قرار دارد که در 1352 ش از سوی دکتر محمود افشار یزدی، به‌عنوان موقوفه در اختیار دانشگاه تهران قرار گرفت. این ساختمان که منزل شخصی دکتر افشار بود، یکی از نمونه‌های ارزشمند معماری ایرانی در دورۀ پهلوی اول است ( آشنایی، 1؛ «درباره»، بش‍ ؛ افشار، 11).

مآخذ

آشنایی با مؤسسۀ باستان‌شناسی دانشگاه تهران، هشتمین نمـایشگاه دستـاوردهای علمـی ـ پـژوهشی، فـرهنگـی و هنـری دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، تهران، 1374 ش؛ افتتاحیۀ موزۀ پژوهشی مؤسسۀ باستان‌شناسی دانشگاه تهران، تهران، 1383 ش؛ افشار یزدی، محمود، پنج وقف‎نامه، تهران، 1362 ش؛ «دربارۀ مؤسسۀ باستان‌شناسی»، مؤسسۀ باستان‎شناسی دانشگاه تهران (مل‍‌ )؛ معصومی، غلامرضا، باستان‌شناسی ایران، تهران، 1355 ش؛ ملک‌شهمیرزادی، صادق، «بررسی تحولات مطالعات باستان‌شناسی در ایران»، مجموعۀ مقالات انجمن‌وارۀ بررسی مسائل ایران‌شناسی، به ‌کوشش علی موسوی گرمارودی، تهران، 1369 ش؛ موسوی، محمود، «باستان‌شناسی در پنجاه سالی کـه گذشت»، میـراث فرهنگی، تهـران، 1369 ش، شم‍ 2؛ نگهبان، عزت‌الله، مروری بر پنجاه‌ سال باستان‌شناسی ایران، تهران، 1376 ش؛ نیز:

Archaeology, http: / / archaeology. ut. ac. ir / a boutus / index. htm (acc. Jul. 6, 2005).
عمادالدین شیخ‌الحکمایی