ایرا

ایرا \ īrā\ ، از آبادیهای دهستان لواسان بزرگ. این آبادی در منتها‌الیه شرق شهرستان شمیران، در ˚35 و ´48 عرض شمالی، و ˚51 و ´50 طول شرقی، در ارتفاع 206‘2 متری از سطح دریا، و در فاصلۀ دوکیلومتری شرق گردنۀ سیرک‌سر، و فاصلۀ 3 کیلومتری غرب روستای جورد، در دامنۀ جنوب غربیِ سیاه‌کوه و جنوب شرقی نرده‌کوه واقع است. 
روستای ایرا در ابتدای دره یا مسیل آبراهه‌ای قرار دارد که ابتدای آبریز آن از گردنۀ سیرک‎سر آغاز می‎شود و به سمت جنوب شرقی امتداد می‎یابد و از جنوب روستاهای ایرا، جورد و آردینه می‎گذرد و پس از انحراف به سمت جنوب، از غربِ روستای وسکاره و شهر رودهن گذر کرده، سرانجام پس از طـی حدود 60 کمـ ، به شهر ایوانکیِ گرمسار منتهی می‌شود. اهالی روستای ایرا این آبراهه را ایرا می‎خوانند. مردم دیگر روستاهایی که این رودخانه از کنار روستاهای آنان می‌گذرد، آن را به نام روستای خود نام‌گذاری کرده‌اند. 
در سمت شمال غربی روستای ایرا دو دره وجود دارد. درۀ اولی که به روستا نزدیک‎تر است، دارای مراتع و مزارعی است که به نامهای آفتاب‎رو و تنبیل، تنبیل‎کلاه و حسنک‌کوه نامیده می‌شوند. این دره سرانجام، به دشت لار منتهی می‌شود. درۀ دوم که در غرب درۀ نخست واقع است، دزد‎دره خوانده می‌شود. مکانها و مزارع معروف این دره عبارت‎اند از: لارک‎رود، دره‎دشت، آسیاب‌ بالا، آسیاب پایین، تَله‌جار؛ و کوههای معروف آن گَتِ‌سی، اسبی‌کَلَک و مگسی‎کمر است. این دره نیز در انتها به دشت لار منتهی می‌گردد. 
مهم‎ترین کوههای سمت جنوب روستای ایرا به نامهای بیسْمَن، مَلِک‌چشمه، نُسُم، سیری، و مناطق آن پی‌سی و خِرمونک خوانده می‌شوند. 
در سمت شمال‎شرقی روستای ایرا نیز مناطق و مزارع دره‎باغ، اسماعیل‌آباد، سیاه‌پلاس، چشمه‎قورقوری، نخودجارک، و سِلّودر (سه دره) قرار دارند که نهایتاً به دشت لار می‌رسند. مناطق حد فاصل روستای ایرا تا جورد نیز به ترتیب رَزُو، اون‎ده، خانه‌سر، نودِروار و قاسم‎دره نامیده می‎شوند.
از ویژگیهای خاص روستای ایرا این است که بر سر چهارراهی واقع شده است که از شمال به دشت لار و مازندران، از شرق به بومهن و دماوند، از جنوب به شهرک پردیس و بومهن، و از غرب به روستاهای لواسان و جاجرود می‎رسد.
روستای ایرا از لحاظ موقعیت مکانی در سینه‌کش جنوبی کوهی واقع است که اهالی آن را کوه‎کَلّه می‌خوانند. این کوه اولین کوهی است که بعد از گردنۀ سیرک‌سر در سمت شمال دره‌ای که به نامهای مختلف ازجمله ایرا یا سیاه‌رود نامیده می‌شود، واقع شده است. روستای ایرا دارای 3 محله به نامهای تورایی‎محله، میان‎ده و آخوندمحله است. جمعیت این روستا در تابستان حدود 112 خانوار و شمار آنها 450‘ 3 تن است، اما این تعداد در زمستان به کمتر از 350 تن کاهش می‌یابد. نام خانوادگی مردم روستای ایرا برهانی، موسوی، آبیاری، پرورده، دیانی، مُنّانی، صالحی و نورایی است و بیشتر آنها از افراد بومی منطقه‌اند.
شغل اغلب مردم روستای ایرا در گذشته دامداری و کشاورزی به‎خصوص کشت دیم محصولاتی نظیر گندم، جو و حبوباتی مانند عدس، نخود، ماش و مانند آن بود. شرایط اقلیمی، بارش باران فراوان و حاصلخیزی خاک روستای ایرا که نسبت به روستاهای دیگر در ارتفاع بالاتری از سطح دریا قرار گرفته و دارای مراتع سرسبزی مانند دشت لار است، موجب رونق کار و کسب مردم این روستا در گذشته بود. امروزه اکثر جوانهای روستای ایرا به شهرهای دور و نزدیک مهاجرت کرده، و در آنجا به کار مشغول‎اند. 
در مراتع و کوههای اطراف روستای ایرا دو گیاه دارویی و صنعتی باریجه و کتیرا به فراوانی یافت می‌شود، اما برخلاف گذشته، دیگر به آنها توجه چندانی نمی‌شود و برداشت نمی‌گردد. در سالهای پیش از دهۀ 1350 ش یکی از منابع درآمدِ مردم این روستا برداشتِ گیاهانِ یاد شده و فروش آنها بود که درآمد بسیار خوبی برای آنان داشت. همچنین در سالهای پیش از انقلاب اسلامی برخی از شاخه‌های صنایع دستی نظیر بافت جاجیم، گلیم، دستکش و جوراب پشمی و حتى گیوه‌دوزی در روستای ایرا رواج داشت، اما در حال حاضر اصلاً توجهی به آنها نمی‌شود. در گذشته مردم روستای ایرا بیشتر افرادی باسواد و عالم و به‎خصوص عالم دینی بـودند، بـه همین دلیل نـام یکی از محلات آن آخوند ـ محله است. مردم روستای ایرا در جریان جنگ عراق با ایران 21 تن شهید تقدیم کشور کردند که این شمار به نسبت شمار جمعیت آنها رقم بالایی است.

ناصر پازوکی طرودی