امام خمینی، کمیته امداد

امام خمینی، کمیتۀ امداد \ komīte-ye emdād-e emām xomeynī\ ، از مؤسسات غیرانتفاعی، دائمی و عام‌المنفعه که با هدف حمایت از محرومان و مستضعفان و خودکفا کردن آنها در 14 اسفند 1357 به دستور امام خمینی تأسیس گردید. کمیتۀ امداد دومین نهادی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت و امروزه (1389 ش)، از مهم‌ترین نهادها و مؤسسات دولتی موجود در شمیران است که تمام اجزاء و بخشهایش در آنجا متمرکز شده‌اند. این کمیته در ابتدای جادۀ لشکرک، محلۀ سوهانک، مجتمع فرهنگی ولایت در منطقۀ 1 شهرداری تهران واقع شده است. 

تاریخچه

پیشینۀ تاریخی کمیتۀ امداد به پیش از انقلاب اسلامی در سالهای 1342 و 1343 ش بازمی‌گردد. در آن دوران، برخی از انقلابیون باسابقه و یاران نزدیک امام خمینی که امروزه از مسئولان فعلی این نهاد هستند، امر حمایت از خانوادۀ زندانیان سیاسی، مبارزان و نیازمندان را به انجام می‌رساندند. با پیروزی انقلاب اسلامی، لزوم حمایت از نیازمندان در صدر برنامه‌های نظام جمهوری اسلامی قرار گرفت تا اینکه در 14 اسفند 1357، یعنی تنها 22 روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کمیتۀ امداد امام خمینی با هدف یاری نمودن محرومان و مستضعفان و با صدور حکم امام خمینی به صورت رسمی، برای مدتی نامحدود تأسیس گردید ( آشنایی ... ، 1؛ «تاریخچه ... »، بش‍‌ ). 

تشکیلات و سازمان‌دهی

کمیتۀ امداد امام خمینی مستقیماً تحت نظارت رهبری قرار دارد که مرکز اصلی آن در تهران است و در تمامی شهرستانها و بیشتر بخشهای کشور و نیز در برخی نقاط خارج از کشور از جمله لبنان، سوریه، آذربایجان، تاجیکستان، افغانستان، عراق و جزایر کومور شعبه دارد. پس از رهبری، شورای مرکزی، عالی‌ترین رکن این نهاد است که مسئولیت کلی امور را عهده‌دار است. سرپرستی به عنوان بالاترین مقام اجرایی و عضو شورای مرکزی کمیته، مجری مصوبات شورای مرکزی است. ادارۀ کل کمیتۀ امداد در استان به عنوان هماهنگ‌کننده و ناظر بر امور شاخه‌های اصلی مستقر در شهرستانها ست و کمیتۀ امداد شاخه‌ها در کلیۀ شهرستانها و برخی شهرها و مراکز دهستانها به عنوان اصلی‌ترین واحد حمایتی کمیته مستقیماً به امور مددجویان و ارباب‌رجوع رسیدگی می‌کند ( آشنایی، 2؛ «تشکیلات ... »، بش‍‌ ). 
سایر معاونتها و ادارات این نهاد عبارت‌اند از: ادارۀ کل روابط عمومی و اطلاع‌رسانی، ادارۀ کل خدمات پشتیبانی، ادارۀ کل حراست، دفتر نظارت و رسیدگی به شکایات، دفتر تأمین مسکن و امور مهندسی ساختمان، معاونت حمایت و سلامت خانواده، معاونت امور فرهنگی، معاونت اشتغال و خودکفایی، معاونت توسعۀ مشارکتهای مردمی، معاونت هماهنگی امور بین‌الملل، معاونت برنامه‌ریزی و امور مجلس، و معاونت اداری و مالی («نمودار ... »، بش‍‌ ). 
اساسنامۀ اولیۀ کمیته در 20 خرداد 1366 تنظیم، و به توشیح امام خمینی رسید و بعداً در دورۀ رهبری آیت‌الله خامنه‌ای در یک مقدمه، 20 ماده و 15 تبصره، در 29 آذر 1380 مورد بازنگری قرار گرفت و به توشیح ایشان رسید. براساس مادۀ دوم این اساسنامه، هدف از تشکیل کمیته، ارائۀ خدمات حمایتی، معیشتی و فرهنگی برای نیازمندان و محرومان داخل و خارج کشور به منظور تأمین خوداتکایی، تقویت و رشد ایمانی با حفظ کرامت انسانی است. بر اساس مادۀ سوم، کمیتۀ امداد نهادی انقلابی و مردمی، غیرانتفاعی و عام‌المنفعه، دارای شخصیت حقوقی مستقل و استقلال مالی، اداری و استخدامی است که زیر نظر رهبری اداره می‌شود. 
براساس مادۀ ششم این اساسنامه، وظایف این کمیته عبارت‌اند از: بررسی و شناخت انواع محرومیتهای مادی و معنوی نیازمندان و تبیین و تأمین نیازهای حمایتی، معیشتی، فرهنگی و ارتقای سطح زندگی آنها در حد امکان و شناسایی افراد و خانواده‌های نیازمند حمایت در شهر و روستا و عشایر؛ بررسی و ارائۀ پیشنهاد خط‌مشی‌ها، سیاستهای اجرایی، طرحها، برنامه‌ها و روشهای مناسب برای رفع محرومیتهای نیازمندان در ابعاد مختلف به مراجع ذی‌ربط و انجام اقدامات و پیگیریهای لازم جهت تحقق آنها؛ فراهم آوردن امکانات لازم به منظور خوداتکا نمودن افراد و خانواده‌های تحت پوشش و سایر نیازمندان از طریق ایجاد اشتغال، اعطای وام، آموزشهای فنی و حرفه‌ای و ارائۀ خدمات لازم در حد امکان؛ ایجاد تسهیلات لازم جهت ارائۀ خدمات بهداشتی و درمانی و اقدام به بیمه‌های درمانی و اجتماعی اقشار آسیب‌پذیر در حد امکانات و چارچوب قوانین و مقررات مربوط؛ حمایت موردی از افراد و خانواده‌های نیازمند در برابر مشکلات ناشی از بروز حوادث و بلایای طبیعی و غیرطبیعی؛ ارائۀ خدمات مشاوره و مددکاری و حمایتهای لازم حقوقی و قضایی از افراد و خانواده‌های نیازمند؛ تمهیدات لازم به منظور احیای فرهنگ انفاق و ایثار، ارتباط با مؤسسات خیریه، انجمنها و تشکلهای عام‌المنفعۀ مردمی داخل و خارج از کشور؛ و حمایت نیازمندان خارج از کشور براساس سیاستهای نظام جمهوری اسلامی ایران. 
دارایی کمیته براساس مادۀ هفتم عبارت‌اند از: خالص کلیۀ داراییها اعم از منقول و غیرمنقول و حقوق متعلقه که به کمیته واگذار شده یا می‌شود و یا از محل منابع مالی تأمین شده یا خواهد شد و در دفاتر امداد ثبت گردیده یا خواهد گردید، در مجموع اموال رهبری محسوب می‌شود. براساس مادۀ هشتم نیز منابع مالی کمیته، کمکهای رهبری، اعتبارات و کمکهای دولت، هدایا و کمکهای مردمی، مؤسسات، سازمانها و نهادهای داخل و خارج از کشور، دریافت صدقات، نذورات و زکوات و درآمد حاصل از فعالیتهای اقتصادی کمیته پس از تصویب مراجع ذی‌صلاح در این اساسنامه است. براساس مادۀ 9 شورای مرکزی (نمایندگان رهبری)، سرپرست کمیته و حسابرسی و بازرسی، از ارکان کمیته به شمار می‌آیند. 
براساس مادۀ دهم، شورای مرکزی مرکب از 5 نفر به انتخاب رهبری است که برای مدت 5 سال تعیین می‌شوند. امروزه (1389 ش) اعضای این شورا عبارت‌اند از: حبیب‌الله عسگراولادی، حسین انواری، سید رضا نیری (مستعفی در 1389 ش)، ابوالفضل حاجی حیدری و حمیدرضا ترقی. براساس مادۀ یازدهم، اختیارات و وظایف این شورا عبارت‌اند از: پیشنهاد سرپرست کمیته از میان اعضای خود به رهبری جهت تأیید؛ بررسی تغییرات لازم در اساسنامه و پیشنهاد آن به رهبری جهت تصویب؛ پیشنهاد سیاستهای کلان جهت تصویب رهبری؛ بررسی و تصویب سیاستها و خط‌مشی‌های اجرایی؛ بررسی و تصویب برنامه و بودجه و رسیدگی به گزارشهای حسابرسی و بازرسی؛ تصویب صورتهای مالی و عملکرد کمیته؛ بررسی و تصویب تشکیلات و شرح وظایف کلان واحدهای سازمانی کمیته؛ تأیید نصب معاونان و مدیران کل استانها؛ تأیید قائم‌مقام سرپرست کمیته با پیشنهاد سرپرستی کمیته و تعیین دبیر شورا. براساس مادۀ سیزدهم، سرپرست کمیته به پیشنهاد شورای مرکزی و تأیید و حکم رهبری، به مدت 5 سال منصوب و به عنوان مقام اجرایی کمیته، مسئول اجرای کلیۀ امور و هدایت فعالیتها و حفظ حقوق و منافع کمیته است که وظایف خود را در چارچوب این اساسنامه و مصوبات شورای مرکزی به انجام می‌رساند. 
امروزه (1389 ش) سرپرستی کمیته برعهدۀ حسین انواری است. وظایف سرپرست کمیته در مادۀ چهاردهم عبارت‌اند از: پیشنهاد اصلاح یا تغییر تشکیلات به شورای مرکزی جهت تصویب؛ نمایندگی کمیته در کلیۀ مراجع و امضای اسناد و اوراق بهادار؛ تهیه و تنظیم اهداف، سیاستها، خط‌مشی‌ها، برنامه‌های میان‌مدت، بلندمدت و بودجۀ سالانۀ کمیته برای پیشنهاد به شورای مرکزی جهت تصویب. براساس مادۀ هجدهم، معاملات کمیته با رؤسا و مدیران و نزدیکان درجۀ اول سببی و نسبی آنها اعم از مستقیم و غیرمستقیم ممنوع است. همچنین انجام معاملاتی نظیر معاملات کمیته که متضمن رقابت با عملیات کمیته باشد، برای مدیران و مسئولان کمیته ممنوع است. براساس مادۀ نوزدهم، انحلال کمیته صرفاً با تشخیص و حکم رهبری انجام خواهد شد که در این صورت کلیۀ داراییهای آن در اختیار ایشان قرار دارد ( اساسنامه ... ، 7-22). 

فعالیتها و خدمات کمیته

کمیتۀ امداد امام خمینی خدماتی گسترده به اقشار مختلف محروم ارائه می‌دهد که از آن جمله می‌توان به اجرای طرح شهید رجایی با هدف حمایت از روستاییان، عشایر نیازمند بالاتر از 60 سال و عائلۀ تحت تکفل آن؛ طرح رحمت با هدف حمایت از خانوادۀ زندانیان، کمک به محکومان نیازمند و جبران دیه؛ طرح مددجویی با هدف حمایت از اقشار نیازمند و محروم جامعه اعم از ایتام، از کار افتادگان، بی‌سرپرستان، معلولان و به‌ویژه زنان و کودکان بی‌سرپرست؛ حمایت زنان سرپرست خانوار؛ پرداخت وام قرض‌الحسنه؛ تهیۀ جهیزیه برای نوعروسان خانواده‌های تحت پوشش؛ کمک به درمان بیماران خاص؛ خدمات درمانی و بهداشتی و اجرای بیمۀ خانواده‌های تحت پوشش؛ ارائۀ خدمات فرهنگی و آموزشی به دانش‌آموزان تحت پوشش؛ کمک به کاریابی برای مددجویان؛ تشکیل دوره‌های کارآموزی؛ تأمین مسکن برای خانواده‌های بی‌بضاعت؛ طرح زکات با هدف جمع‌آوری صدقات به منظور هدایت صحیح آن؛ بازسازی و نوسازی مناطق سیل‌زده و زلزله‌زده اشاره داشت. 
همچنین جشن نیکوکاری ازجملۀ فعالیتهایی است که کمیتۀ امداد در انجام آن نقشی بسزا داشته است. این جشن همه‌ساله در نیمۀ دوم اسفند ماه، و در آستانۀ فرارسیدن سال نو با مشارکت کمیتۀ امداد، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و نیروی مقاومت بسیج و سازمان بهزیستی کشور در نقاط مختلف کشور برگزار می‌شود. از دیگر اقدامات کمیتۀ امداد، برگزاری و برپایی جشن عاطفه‌ها با مشارکت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در اواخر شهریورماه هر سال در آستانۀ آغاز سال تحصیلی در سراسر کشور است ( آشنایی، جم‍ ؛ «سالروز ... »، بش‍‌ ). 
از سوی دیگر، کمیتۀ امداد امام خمینی در حال حاضر و در طول برنامه‌های پنج‌سالۀ اول، دوم و سوم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، همواره به عنوان بزرگ‌ترین نهاد حمایتی کشور مطرح بوده، و بیش از 85٪ گروههای تحت پوشش برنامه‌های حمایتی دولت را تحت پوشش خدمات خود قرار داده است ( آشنایی، 1). 

ساختمان و محوطۀ کمیتۀ امداد امام خمینی

ساختمان این کمیته تا 1381 ش در خیابان سمیه واقع بود و چندین دفتر و مرکز اداری در تهران داشت. اما کمیته از 1381 ش به بعد به ساختمان جدید در ابتدای محلۀ سوهانک واقع در شهرداری منطقۀ 1 تهران نقل‌مکان کرد. زمین این محوطه از سوی بنیاد مستضعفان و جمعی از خیران در دهۀ 1370 ش برای ساختن این نهاد در نظر گرفته شد. 
به گفتۀ مجریان و دست‌اندرکاران، در گذشته امور ستادی کمیتۀ امداد در چندین ساختمان به صورت پراکنده در سطح شهر تهران انجام می‌شد و افزون بر هزینه‌های فراوان برای این نهاد، به دلیل ترافیک مرکز شهر مشکلاتی را برای مراجعان و کارکنان کمیتۀ امداد به وجود آورده بود؛ ازاین‌رو، با فروش این ساختمانها ضمن تأمین هزینه‌های ساخت مجتمعهای اداری ولایت 1 و 2 و صرفه‌جویی در هزینه‌ها، تمرکز مدیریت بر امور این نهاد نیز افزایش یافته است («توضیح ... »، بش‍ ؛ «ساختمان ... »، بش‍‌ ). همچنین محوطۀ این کمیته دارای دانشگاه جامع علمی و کاربردی است که وظیفۀ ارتقای سطح تحصیلات کارمندان کمیتۀ امداد کشور را در مقاطع فوق دیپلم و کارشناسی برعهده دارد. معاونت اشتغال و خودکفایی، مجتمع خدمات پرسنلی شامل زمین فوتسال، و مسجد شهید مصطفى خمینی از دیگر قسمتهای محوطه‌اند (تحقیقات ... ). 

مآخذ

آشنایی با فعالیتهای کمیتۀ امداد امام خمینی (ره)، تهران، 1387 ش؛ اساسنامۀ کمیتۀ امداد امام خمینی (ره)؛ «تاریخچۀ امداد»، کمیتۀ امداد امام خمینی (ره) استان تهران (مل‍‌ )؛ تحقیقات میدانی مؤلف؛ «تشکیلات و سازمان‌دهی»، کمیتۀ امداد امام خمینی (مل‍‌ )؛ «توضیح کمیتۀ امداد در خصوص ساختمان سوهانک و پاسخ فارس»، سرخط (مل‍‌ )؛ «ساختمان عظیم کمیتۀ امداد در سوهانک»، پایگاه خبری تحلیلی سحر (مل‍‌ )؛ «سالروز تأسیس کمیتۀ امداد امام خمینی رحمة الله»، حوزه (مل‍‌ )؛ «نمودار سازمانی دفاتر استانهای کمیتۀ امداد امام خمینی (ره)»، کمیتۀ امداد امام خمینی (مل‍‌ )؛ نیز: 

Emdad, www.emdad.org/ moarefi/ tashkilat.asp? (acc. Jun.14,2010); Emdadtehran, www.emdadtehran.ir/ DynamicPage.aspx?ID=97 (acc.Jun.14,2010); Hawzah, www.hawzah.net/ hawzah/ Magazines/ MagArt.aspx? MagazineNumberID=4770&id=38945; Saharnews, http:/ / saharnews.ir/ print-7570.html (acc.Jun.15,2010); Sarkhat, www.sarkhat. com/ fa/ group/ jhtylmi. 
حسن موسوی‌زاده