استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، مؤسسه

استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، مؤسسه \ moʾassese-ye estāndārd va tahqīqāt-e sanʾatī-ye īrān\ ، تنها مرجع رسمی کشور در تعیین، تدوین و نشر استانداردهای ملی (رسمی). دفتر مرکزی این مؤسسه در تهران، ضلع جنوبی میدان ونک واقع در منطقۀ 3 شهرداری تهران، و ساختمان دیگر آن که قسمتهای عمدۀ مؤسسه در آن مستقر است، در شهرستان کرج، شهر صنعتی استاندارد واقع شده است.
بنای اولیۀ تشکیلات مؤسسۀ استاندارد هم‎زمان با تصویب قانون اوزان و مقیاسها در 1304 ش صورت گرفت، اما بعدها در 1332 ش، با توجه به ضرورت تعیین ویژگیها و نظارت بر کیفیت کالاهای صادراتی و وارداتی، تشکیلات سازمانی مؤسسه در قالب اداره‌ای در وزارت تجارت وقت ایجاد گردید. این مؤسسه در 1339 ش با تصویب قانون تأسیس مؤسسۀ استاندارد مشتمل بر 6 ماده، کار خود را در چارچوب هدفها و مسئولیتهای تعیین‎شده آغاز نمود و در همان سال به عضویت سازمان بین‌المللی استاندارد، ایزو درآمد. در بهمن ماه 1371، قوانین و مقررات مؤسسه اصلاح گردید. این قانون مشتمل بر 30 ماده و 21 تبصره به تأیید مجلس شورای اسلامی رسید؛ هرچند در 1376 ش اصلاحاتی دیگر در قانون مؤسسۀ استاندارد اعمال شد. 
هدف از تشکیل مؤسسه بر اساس مادۀ یک این قانون، تعیین، تدوین و نشر استانداردهای ملی (رسمی) و نظارت بر اجرای آنها و همچنین پژوهشهای مربوط به آن است. این مؤسسه براساس مادۀ دوم قانون آن، دارای شخصیت حقوقی مستقل کشوری است و به‎صورت غیرانتفاعی اداره می‌شود.
وظایف مؤسسه بر اساس مادۀ 3 عبارت‎اند از: پژوهشهایی برای تدوین استاندارد، بالابردن کیفیت کالاهای تولید داخلی، کمک به بهبود روشهای تولید و کارآیی صنایع؛ ترویج استانداردهای ملی؛ نظارت بر اجرای استانداردهای اجباری؛ کنترل کیفی کالاهای وارداتی مشمول استاندارد اجباری و جلوگیری از صدور کالاهای نامرغوب برای فراهم‎نمودن امکانات رقابت با کالاهای مشابه خارجی و حفظ بازارهای بین‌المللی؛ کنترل کیفیت کالاهای وارداتی مشمول استاندارد اجباری برای حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان داخلی و جلوگیری از ورود کالاهای نامرغوب خارجی؛ ترویج سیستم بین‌المللی یکاها به‎عنوان سیستم رسمی اوزان و مقیاسها در کشور و کالیبره‎کردن وسایل سنجش؛ آزمایش و تطبیق نمونۀ کالا با استانداردهای مربوط، اعلام مشخصات اظهارنظر مقایسه‌ای و صدور گواهی‌نامه‌های لازم.
ارکانِ این سازمان بر اساس مادۀ 18 عبارت‎اند از: شورای عالی استاندارد و رئیس مؤسسه. ترکیب شورای عالی استاندارد بر اساس مادۀ 19 چنین است: 1. رئیس‌جمهور که ریاست شورای عالی را بر عهده دارد؛ 2. رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، وزیران بازرگانی، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، ارتباطات و فناوری اطلاعات، جهاد کشاورزی، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، صنایع و معادن، علوم، تحقیقات و فناوری، کار و امور اجتماعی، مسکن و شهرسازی، نفت، نیرو، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (که اکنون منحل شده است)، دادستان کل کشور، و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست.
وظایف و اختیارات شورای عالی استاندارد بر اساس مادۀ 20 بدین شرح است: رسیدگی به گزارش رئیس مؤسسه دربارۀ اقدامات و برنامه‌های انجام‎گرفته و تعیین خط‌مشی و سیاست آتی مؤسسه در امور استاندارد کشور؛ تعیین خط‌مشی کلی در زمینۀ تدویـن استـانـدارد؛ تصـویـب آیین‌نـامـه‌های مـالی ـ اداری و استخدامی مؤسسه با رعایت قوانین و مقررات؛ تصویب و اصلاح بودجۀ سالانۀ مؤسسه؛ تصویب اجرای اجباری استانداردها در سراسر کشور؛ تصویب تعرفۀ کارمزد ارائۀ خدمات سالانه و خدمات آزمایشگاهی، تحقیقاتی و آموزشی و دیگر تعرفه‌های مورد نیاز مؤسسه همراه با برنامۀ زمانی اعلام نتایج آزمون.
بر اساس مادۀ 21 این قانون، رئیس مؤسسه به پیشنهاد وزیر صنایع و تصویب شورای عالی استاندارد و حکم رئیس‌جمهور، برای مدت 3 سال انتخاب می‌شود. انتخاب رئیس مؤسسه برای دوره‌های بعد بلامانع است. بر اساس مادۀ 22 این قانون، وی بالاترین مقـام اداری ‎ـ مالی و فنـی مؤسسه به ‎شمار می‎آید و مسئول ادارۀ کلیۀ امور اداری، اجرایی، تحقیقاتی و آموزشی مؤسسه و واحدهای تابعه است. عزل و نصب و تعیین حقوق کارکنان براساس آیین‌نامه‌های مربوط در حدود اعتبارات مصوب، از اختیارات رئیس مؤسسه است. همچنین بر اساس مادۀ 28 قانون، رئیس مؤسسه حکم معاون وزیر صنایع را دارد و از نظر حقوقی و استخدامی تابع مقررات مربوط است.
تشکیلات سازمانی مؤسسه عبارت است از: 1. رئیس سازمان. 2. حوزۀ ریاست، شامل: مدیریت حوزۀ ریاست؛ 
بازرسی، ارزیابی عملکرد و پاسخ‎گویی به شکایات؛ مدیریت حراست؛ مدیریت روابط عمومی و امور بین‌الملل؛ مدیریت حقوقی و امور مجلس؛ مدیریت امور استانها؛ و دبیرخانۀ شورای عالی استاندارد.
مؤسسۀ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران از مهم‌ترین سازمانهای تحقیقاتی و پژوهشی کشور است که تحقیق و تجربه را با هم سازگار کرده است و از این طریق، سطح کیفیت کالاها و خدمات را ارتقا می‌بخشد؛ بخش طرحهای تحقیقاتی و مطالعاتی مؤسسه، با توجه به نقش و اهمیت تحقیقات در تحقق اهداف و برنامه‌های مؤسسه و افزایش دامنۀ همکاری با دانشگاهها و مراکز علمی، در اواخر 1378 ش، به طور جداگانه برای ارتقای ظرفیتهای علمی مؤسسه آغاز به کار کرد.
این مؤسسه استانداردهای ملی در شاخه‌های مختلف را از طریق کمیسیونهای فنی شامل کارشناسان مؤسسه و صاحب‎نظران آگاه مراکز و مؤسسات علمی، پژوهشی، تولیدی و اقتصادی مرتبط با موضوع تدوین می‎کند و این کار را در راستای مطلوبیتها و مصالح ملی و با توجه به شرایط تولیدی، فنی و فناوری حاصل از مشارکت آگاهانه و منصفانۀ صاحبان حق و نفع، ازجمله مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان، بازرگانان، مراکز علمی و تخصصی و نهادها و سازمانهای دولتی انجام می‎دهد. امروزه (1389 ش) شمار استانداردهای ملی تدوین‎شده بالغ بر 000‘ 8 عنوان بوده که اجرای 486 قلم از این شمار، اجباری و بقیه به‎صورت تشویقی است.
این مؤسسه از اعضای اصلی سازمان بین‌المللی استاندارد است که در تدوین استانداردهای ملی، ضمن توجه به شرایط کلی و نیازمندیهای خاص کشور، از آخرین پیشرفتهای علمی، فنی و صنعتی جهان و استانداردهای بین‌المللی استفاده می‎کند. مؤسسۀ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران می‌تواند با رعایت موازین پیش‌بینی‎شده در قانون، به‌منظور حمایت از مصرف‌کنندگان، حفظ سلامت و ایمنی فردی و عمومی، حصول اطمینان از کیفیت محصولات و ملاحظات زیست‎محیطی و اقتصادی، و اجرای بعضی از استانداردها را با تصویب شورای عالی استاندارد اجباری کند. همچنین مؤسسه می‌تواند به‎منظور حفظ بازارهای بین‌المللی برای محصولات کشور، اجرای استاندارد کالاهای صادراتی و درجه‌بندی آنها را اجباری نماید. این مؤسسه به‎منظور اطمینان‎بخشیدن به استفاده‎کنندگان از خدمات سازمانها و مؤسسات فعال در زمینۀ مشاوره، آموزش، بازرسی، ممیزی و گواهی‌‌کنندگان سیستمهای مدیریت کیفیت و مدیریت زیست‌محیطی، آزمایشگاهها و کالیبره‌کنندگان وسایل سنجش، این‎گونه سازمانها و مؤسسات را بر اساس ضوابط نظامِ تأیید صلاحیت ایران ارزیابی می‎کند و در صورت احراز شرایط لازم، گواهی‎نامۀ تأیید صلاحیت به آنها اعطا، و بر عملکرد آنها نظارت می‌نماید. 

مآخذ

«ساختار»، سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی (مل‍‌ )؛ «قانون اصلاح قوانین و مقررات مؤسسۀ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران»، مرکز پژوهشهای مجلس شوای اسلامی (مل‍‌ )؛ موسى‎نژاد، مونا، «50 سال همراه با مؤسسۀ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران»، آفتاب (مل‍ ‎)؛ نیز:

Aftab, www.aftabir.com; Isiri, www. isiri. org / portal/ home; Rc.majlis, http:/ / rc.majlis.ir/ fa/ law.
حسن موسوی‌زاده