ازگیل

ازگیل \ azgīl\ ، درخت یا درختچه‌ای کوچک با شاخه‌های خاردار و میوه‌هایی گرد و قهوه‌ای‌رنگ. از ویژگیهای این درخت، به ریشۀ عمودی و پوست خاکستری نقره‌ای آن می‌توان اشاره نمود. چوب درخت ازگیل، سخت و حنایی روشن است و برگهای آن به رنگ سبز تیره با دندانه‌های ریز است و ظاهری بیضی‌شکل و تا حدودی کشیده و نوک‌تیز دارد. بلندی این درخت گاه به 6 متر می‌رسد (میرحیدر، 2/ 7- 8؛ زرگری، 2/ 260). 
گلهای این درخت سفیدرنگ، درشت، تکی، و میوۀ آن گرد و گاهی گلابی‌شکل است. میوۀ ازگیل که در اندازه‌های گیلاس تا گردو می‌روید، دارای دانه‌هایی سخت است که در بخش گوشتی میوه جای دارند. روی پوست میوه کرکهای نمدی مخملی و عدسکهای سفیدرنگی وجود دارد. از چوب این درخت به سبب سختی آن معمولاً عصا، داس و چوب‌دستی تهیه می‌شود. در پوست درخت، برگ و میوۀ ازگیل مقدار زیادی تانن وجود دارد. افزون‌برآن، میوۀ ازگیل دارای موسیلاژ فراوان، آب، سلولز و مقداری قند و درصد کمی از اسیدهایی نظیر اسید مالیک، اسید سیتریک و تارتریک و مقدار جزئی اسیدبوریک منیزی و ویتامینهای B و C است. 
منشأ اصلی درخت ازگیل در نواحی جنوب و جنوب شرقی آسیا ست. این درخت در جنگلهای شمال ایران، از کرانه‌های دریای خزر تا بلندیهای شمالی رشته‌کوههای البرز و همچنین در مناطقی از البرز مرکزی و البرز جنوبی همچون بلندیهای شمال تهران در ارتفاع 500‘1 تا 000‘2 متری از سطح دریا ازجمله در بندِ یخچال در مسیر دربند به شیرپلا، درۀ گلابدره، جنگل کارا در کوههای درکه، چال‌مگس و آب زندگانی در کوههای دارآباد و بسیاری دیگر از نقاط ایران می‌روید (میرحیدر، 2/ 8- 9؛ زرگری، همانجا). 
از دیدگاه طب سنتی و گیاهی ایران، از میوۀ ازگیل افزون بر حالت خام، به صورت شربت و کمپوت نیز استفاده می‌شود. براساس کتابهای طب سنتی، ازگیل دارای طبیعتی سرد و خشک است و به سبب وجود مقدار قابل ملاحظۀ تانن، مقوی و قابض است و باعث کاهش ورم روده می‌شود و در برطرف کردن اسهال مؤثر است. میوۀ نارس ازگیل ادرارآور است و نسبت به ازگیل رسیده خاصیت قبض بیشتری دارد و برای جلوگیری از خون‌ریزی مفید است. غرغره کردن جوشاندۀ برگ این درخت برای فرونشاندن ورم مخاط گلو و ناراحتیهای حلق و گلو سودمند است. نوشیدن شربت ازگیل نیز برای درمان اسهال کودکان مفید است (میرحیدر، 2/ 9؛ زرگری، 2/ 261). 

مآخذ

زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، 1367 ش؛ میرحیدر، حسین، معارف گیاهی، تهران، 1375 ش. 

علیرضا بنی‌جانی