آلتی پرمک

آلْتی پَرْمَک، یا آلتی پارماق (شش انگشتی)، محمد بن محمد، ملقب به ابن چِقْرَقْچی (د 1033ق / 1624م)، فقیه، صوفی و مترجم ترک. در اوسکوپ زاده شد و پس از طی دوران تحصیل، به ارشاد سیدجعفر افندی، به طایفۀ «بایرامیه» از طریقه‎های صوفیۀ معروف آسیای صغیر پیوست. سپس به استانبول رفت و در مسجد سلطان محمد به وعظ و روایت حدیث پرداخت و چون آوازه‎ای یافت، راهی قاهره شد. از قاهره به سفر حج رفت و پس از بازگشت به این شهر به تدریس حدیث و فقه مشغول شد و همانجا درگذشت. پس از یک تشییع باشکوه او را در حظیرۀ مسجد «سوق الغر» به خاک سپردند (بروسه لی، 212). آلتی پرمک کمتر به پژوهش مستقل در عرصه‎های فرهنگ اسلامی پرداخت و بیشتر همّ خود را مصروف نقل افکار از زبانهای عربی و فارسی به ترکی ساخت. او بر این سه زبان تسلط کامل داشت.
آثار او اینهاست:
1. نزهة الجمان و نادرة الزمان. این اثر ترجمۀ ترکی نگارستان، اثر احمد بن محمد غفاری قزوینی (د 975ق / 1567م) و گردآمده‎ای از 330 حکایت و نکتۀ تاریخی است که به ترتیب دودمانهای پادشاهی تنظیم گردیده است. آلتی پرمک ضمن ترجمۀ حکایاتی که طی آنها عقاید شیعی مؤلف اصلی کتاب مطرح شده مطالبی نیز در نکوهش آن عقاید افزوده است، وی اشعار متن کتاب را نیز به نظم ترکی درآورده است. مترجم در پایان به جای مدح شاه طهماسب که غفاری در آخر کتاب آورده، مدح سلطان سلیمان اول (926-974ق / 1520-1566م) را که این ترجمه برای وی انجام گرفته، قرار داده است. نام این کتاب در فهرستهای مختلف به صورتهای نزهة جهان و نادرۀ دوران، و نزهة ‎الجنان و نادرة الزمان آورده شده و نسخه‎های خطی متعدد آن در کتابخانه‎های استانبول، تبریز و قاهره موجود است (حاجی‌خلیفه، 2 / 1976؛ کحاله، 11 / 192؛ اهدایی نخجوانی، 196، 197؛ بروکلمان، 2 / 590؛ استوری 2 / 583-587).
2. دلایل نبوت محمدی و شمایل فتوت احمدی. ترجمۀ ترکی معارج النبوة و مدارج الفتوة، اثر معین‎الدین محمد بن عبدالله فراهی هروی مشهور به ملامسکین (د 907ق / 1501م) و در احوال پیامبر گرامی(ص) و مانند متن اصلی مشتمل بر یک مقدمه و 4 بخش (رکن) و یک مؤخره است. از این اثر ترجمۀ ترکی دیگری نیز هست که آن هم در زمان سلطان سلیمان اول انجام گرفته است. نسخه‎های خطی ترجمۀ آلتی پرمک در قاهره، استانبول، ایاصوفیه، لنینگراد، نیویورک، برلین، هامبورگ، لیندسیانا و اوپسالا باقی است. این کتاب یک‎بار در 1257ق / 1841م در استانبول، بار دیگر در 1271ق / 1855م در بولاق و بار سوم در 1272ق / 1856م در غازان به چاپ رسیده است (استوری، 808-809؛ ریو، 36).
3. کاشف العلوم و فاتح الفنون. ترجمه‎ای است از شرح تلخیص المعانی؛ از این کتاب در کتابخانۀ عمومی استانبول نسخه‎ای موجود است.
4. جامع لطائف البساتین، یا جامع الستین، الستین الجامع للطائف البساتین. اصل کتاب نگاشتۀ تاج‎الدین سیف النظر جمال‎الدین ابوبکر ابن احمد ‎بن محمد بن زید طوسی است که تفسیری عارفانه بر سورۀ یوسف در 60 مجلس است. نسخه‎ای خطی از آن در کتابخانۀ کوپرولو باقی است (استوری، 1 (1) / 264-265). به گزارش حاجی خلیفه، آلتی پرمک مطول تفتازانی را نیز به ترکی ترجمه کرده است (2 /  479).

مآخذ

استوری، ج. آ.، ادبیات فارسی، ترجمۀ کریم کشاورز و دیگران، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1362ش؛ اهدایی نخجوانی، فهرست خطی؛ بروسه لی، محمد طاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1333ق؛ بروکلمان (آلمانی)؛ حاجی‎خلیفه، کشف الظنون، استانبول؛ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ نیز:

Rieu, Charles, Catalogue for the Turkish Manuscripts in the British Museum, London, 1880.

بخش ادبیات