آق سو، رود

آقْ‎سو، نام چند رود و شهر و دهکده در مناطق ترکی‌زبان. آق‎سو در زبان ترکی به معنای آب سفید است که در بیشتر مناطق ترکی‌زبان بر رودخانه اطلاق می‎شود. معمولاً آبهای جاری در بستر اصلی رودخانه را آق‎سو یا آق‌دریا و آبهای جاری در نهرها را قره‎سو یا قره‎دریا (آب سیاه) می‎نامند (اسلام آنسیکلوپدیسی). علاوه بر این گاهی شهر و دهکده و حتێ کوه مجاور چنین رودخانه‎ای را آق‎سو نامیده‎اند. درنتیجه چندین رودخانه و شهر و دهکده در مناطق ترکی‌زبان به نام آق‎سو وجود دارد. ازجمله رودهایی که آق‎سو نامیده شده‎اند، می‎توان رودهای زیر را نام برد:
الف ـ رودی در ناحیۀ تالدی کورگان در جمهوری سوسیالیستی شوروی قزاقستان به طول 316 کم و با حوضه‎ای به وسعت 040،5 کم2 (دایرةالمعارف بزرگ شوروی). این رودخانه از یخچالهای رشته‎کوه دژنگارسکی آلاتائو سرچشمه می‎گیرد و در بخش سفلای مسیر خود بدون آنکه شعبه‎ای بدان ملحق شود، از بیابانی عبور کرده به دریاچۀ بالخاش می‎ریزد. آب آق‎سو که از یخها و برفهای کوهستان سرچشمه می‎گیرد، در ماههای اردیبهشت تا شهریور در حال طغیان است و تا حد زیادی به مصرف آبیاری می‎رسد (همان).
ب ـ از شاخه‎های رود تاریم که در مرز بین جمهوری قرقیزستان و سین‎کیانگ جریان دارد. این رود در حوالی شهر آق‎سو که نام خود را از آن گرفته به رود بزرگ‎تری به نام طاوشقان که از کوههای تیان‎شان وسطێ برمی‎خیزد، می‎پیوندد و سپس به رود بزرگ تاریم می‎ریزد.
ج ـ یکی از شاخه‎های آمودریا (ه‍ م).
د ـ رودی در آذربایجان شوروی که از جبال قفقاز سرچشمه می‎گیرد و از شمال به جنوب جریان دارد و در نزدیکی شیروان به رود کُر منتهی می‎گردد.
ه‍ ـ رودی در جنوب ترکیه که از حدود اسپارتا سرچشمه گرفته از شمال به جنوب جریان داد و از مشرق انطالیه در خلیجی به همین نام به دریای مدیترانه می‎ریزد.
و ـ رودی در شمال ترکیه که در مشرق بندر گیریسون به دریای سیاه می‎ریزد.
ز ـ شاخۀ معتبری از رود جیحان در جنوب ترکیه که از کوه انگیزک سرچشمه می‎گیرد و پس از طی مسیری به طول 135 کمـ در گذرگاه آمنوس به رودخانۀ جیحان می‎ریزد. راه‎آهن ملطیه ــ فوزی ــ پاشا از درۀ همین آق‎سو می‎گذرد.
ح ـ نام دیگر رود بوگ جنوبی (در زبان اوکرائینی: بوه) در اوکراین جنوبی که در تواریخ عثمانی از آن یاد شده و در جایی که به دریای سیاه می‎ریزد با رود بزرگ دنیپر مصب را واحدی تشکیل می‎دهد.

مآخذ

نک‍ : آق‎سو، شهر.

حسین قراچانلو