آزادی شرق

آزادیِ شَرْق، نام دو نشریه با مشخصاتی به شرح زیر: 
1. نشریه‎ای به مدیریت عبدالرحمن سیف آزاد که در رمضان 1339ق /  مۀ 1921م در برلین بنیاد نهاده شد (آزادی شرق، س 1، شم‍ 1) و در سالهای 1339-1343ق / 1921-1924م، تا شمارۀ 32 در همین شهر و از آن پس در تهران، بیشتر ماهی یک‎بار، و به‌ندرت 2 بار در ماه چاپ می‎شد. پس از مدتی تعطیل، بار دیگر انتشار آن در برلین از سر گرفته شد. شماره‎ای از سال هشتم آن (خرداد 1308ش) به صورت جداگانه در آرشیو روزنامه‎های کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران موجود است (سلطانی، شم‍ 6، ص 3؛ آزادی شرق، س 8، شم‍ 2). سرلوحۀ این نشریه تصویری است از نیمکرۀ زمین که تنی چند با جامه‎های قومی ملتهای خاورزمین دست در دست یکدیگر ــ به نشان اتحاد این ملتها ــ در اطراف آن حلقه زده‎اند. عباراتی از قرآن مجید و سه بیت از اشعار سعدی که با «بنی آدم اعضای یکدیگرند» آغاز می‎گردد در اطراف این تصویر دیده می‎شود. این نشریه به ادعای مدیر مسئول و نگارندۀ آن، «نامه‌ای است ملی، سیاسی و اقتصادی» (سرلوحۀ شماره‌های مختلف نشریه). نشریه لحن تند ضدانگلیسی دارد و از رجال سیاسی و اجتماعی آن زمان با دیدگاههایی گاه کاملاً متضاد که در مخالفت با سیاستهای انگلستان اشتراک نظر دارند، با ستایش یاد می‎کند (آزادی شرق، شم‍ 1، ص 3؛ شم‍ 2، ص 2؛ 3، شم‍ 10؛ شم‍ 12؛ س 8، شم‍ 2). مطالب آن به زبانهای فارسی، اردو، عربی، ترکی و نیز به زبانهای اروپایی چون فرانسه، انگلیسی و آلمانی، همراه با تصاویر روشن و تاریخی است (شماره‎های مختلف نشریه). افزون بر پرداختن به رویدادهای سیاسی و اوضاع اجتماعی کشورهایی چون ایران، افغانستان، هند، ترکیه، مصر، سودان و دیگر کشورهای عربی، به معرفی دولتمردان این کشورها نیز می‎پردازد (معرفی مشیرالدوله پیرنیا، شم‍ 11؛ امان‎الله‎خان پادشاه افغانستان، شم‍ 10؛ شکیب ارسلان، شم‍ 2؛ میرزاکوچک‎خان، شم‍ 40 و جز اینان). این نشریه برای آشنایی با نظرات گروهی از روشنفکران شرق به‎ویژه ایران که میان سالهای 1300-1310ش مبلغ افکار آلمان‎دوستی بودند، دارای اهمیت تاریخی است. سیف آزاد، (د شهریور 1350ش)، اهل دامغان و از پیشگامان روزنامه‎نگاری در ایران بود (یغمایی، شم‍ 6، ص 375). او نشریۀ دیگری به نام ایران باستان تأسیس کرد و در کنار روزنامه‎نگاری و فعالیتهای سیاسی (بلوشر، 90، 91، 138، 139) به کارهای ادبی، چون چاپ دیوان عارف و دیوان فروغی بسطامی نیز می‎پرداخت (یغمایی، شم‍ 6، ص 375). 
2. نشریه‎ای هفتگی، به مدیریت عبدالله رازی که از سال 1324ش در تهران منتشر می‎شد. شماره‎های سال اول آن (1-30، به استثنای شماره‎های 15 و 20) و سال دوم (31-51) و سال سوم (56- 78) در آرشیو کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران باقی است. در آخرین شمارۀ موجود، نام اکبر مسعودی شیرازی به عنوان مدیرمسئول آن یاد شده است. 
بنیان‎گذار این هفته‎نامه عبدالله رازی (1273-1334ش) دارای تألیفاتی در تاریخ و ادبیات (شعر و نمایشنامه‎نویسی) است. وی قبلاً مجلۀ سودمند را در قاهره به زبان فارسی منتشر می‎کرد که بعدها به رستاخیز، و سپس عصر پهلوی تغییر نام داد. 
آزادی شرق بیان‎کنندۀ نظرات سیاسی و اجتماعی رازی است که در مجموع، نوعی التقاط افکار سوسیالیستی و سلطنت‎طلبی بود. این نشریه مدتی توقیف شد و یک چند به نام آزادی خلق منتشر گردید (شماره‎های 6-11، سال 1325ش).

مآخذ

آدمیت، محمدحسن، «یادی از دوست فقید دانشمند»، تاریخ کامل ایران، عبدالله رازی، تهران، اقبال، 1341ش؛ آزادی شرق، (به مدیریت سیف آزاد)، شماره‎های مختلف سالهای اول، دوم، سوم و هشتم؛ همان، (به مدیریت عبدالله رازی)، شماره‎های مختلف؛ بلوشر، ویپرت، سفرنامه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، 1363؛ سلطانی، مرتضى، فهرست روزنامه‎های فارسی، (1267 تا 1320ش)، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد، تهران، 1354ش؛ سیف آزاد، مقدمۀ دیوان عارف، تهران، 1341ش؛ یغمایی، حبیب، «وفات سیف آزاد»، یغما، س 24 (شهریور 1350). 

بخش ادبیات