آداب الملوک

آدابُ الُمُلوك، شرحی فارسی بر فرمان نامۀ امیرالمؤمنین علی(ع) خطاب به مالك بن حارث بن عبدِیَغوث نخعی معروف به مالك اشتر(ه‍ م) كه به هنگام واگذاری حكومت مصر به وی صادر شد. این شرح نوشتۀ میرزا محمدرفیع الحسنی الحسینی الطباطبائی التبریزی (د 1326ق / 1908م) ملقب به نایب الصدر و نظام‌العلماء، فرزند میرزا علی‌اصغر مستوفی است.
میرزا رفیع كه در اندیشۀ جمع‌آوری نصایح اخلاقی برای حكمرانان و دیگر طبقات مردم بود، نامۀ علی‌(ع) به مالك اشتر را وافی به مقصود خویش دانسته و به شرح آن پرداخت. مؤلف عهدنامه (فرمان‌نامه) را به عبارات كوتاه تحت عنوان «اصل» تقسیم می‌كند و بعد از هر «اصل» ترجمۀ آن به فارسی و سپس شرح آن را با شواهدی از احادیث، حكایتهایی از پیشوایان دین و خلفا و پادشاهان، و گاه شعر یا ضرب‌المثل می‌آورد. در این شرح از منابعی چون: اخلاق ناصری، مجمع‌البحرین، اخلاق محسنی، زینة‌المجالس، كشكول شیخ بهایی، بحارالانوار، انوار نعمانیه، زهرالربیع و جواهر الایقان، استفاده شده، اما در همه جا مرجع ذكر نگردیده است. موضوعاتی كه میرزا رفیع در این كتاب با تفصیل بیشتری به آنها پرداخته است، عبارتند از آداب حسنه، آداب ملكداری، قضیۀ اولوالامر، وظایف قاضی، خراج، ختم كلام با اشاره‌ای كوتاه به شهادت علی(ع) و مالك اشتر.
آداب الملوك در 1320ق / 1903م در تبریز با چاپ سنگی در 323 صفحه (مقدمه و متن) بدون فهرست منتشر شده است.

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة، 1 / 29؛ نظام‌العلماء، محمد رفیع، آداب الملوك، تبریز، 1320ق، جم‍ ؛ همو، سفرنامۀ رضوی، تبریز، 1324ق، صص 1-2، 189 و بعد؛ همو، مجالس نظامیه، تبریز، 1319ق، صص 344- 348.

ناصر شعار