آداب المتعلمین

آداب المُتَعَلِّمین، كتابی در راهنمایی تعلیم و تربیت اسلامی، به زبان عربی از برهان‌الدین زُرنوجی حنفی (د 519 ق /  1125م). این كتاب دارای 14 فصل با این مطالب است: 1. حقیقت علم، 2. نیت از آموزش علم، 3. گزینش علم و استاد و شریك آموزش و ثبات بر آنها، 4. بزرگ داشتن علم و اهل آن، 5. جدیت و مداومت در آموزش و همت بر آن، 6. آغاز سَبَق و مقدار و ترتیب آن، 7. توكل، 8. زمان تحصیل علم، 9. شفقت و نصیحت، 10. استفاده از وقت، 11. ورع، 12. آنچه موجب حفظ و آنچه موجب نسیان است، 13. آنچه موجب افزایش و كاهش روزی و عمر گردد، 14. اشعاری مربوط به مطالب كتاب.
در این كتاب از شاعران و دانشمندان اهل سنت بسیار یاد شده و اشعار و اندرزهایی از آنان به مناسبت آمده است. برخی از نسخه‌‌نویسان، نام و سخنان این دانشمندان را حذف كرده و یا دگرگون ساخته و تألیف كتاب را به خواجه نصیر‌الدین طوسی (597-672 ق / 1201-1274م) نسبت داده‌اند. نسخه‌ای از این كتاب در حاشیۀ كتاب الهدایة (جزو جامع المقدمات) چاپ شده است. این نسخه، مانند بیشتر نسخه‌های مشابهِ منسوب به خواجه نصیر، تنها شامل 12 فصل است، یعنی فصول چهارم و چهاردهم را ندارد. از این كتاب نسخه‌های خطی فراوانی در كتابخانه‌های ایران (تهران، مشهد، قم، همدان)، پاكستان، مصر و جز آن موجود است.

مآخذ

آخوند همدان، فهرست خطی، صص 286، 406؛ آستان قدس، فهرست، 6 / 371-373؛ آقابزرگ، الذریعة، 1 / 15، 26- 28؛ آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی، 3 / 319، 320؛ اهدایی مشكوة، فهرست خطی، 6 / 2114، 2115؛ بروكلمان، ذیل، 1 / 928؛ چهار كتابخانۀ مشهد، فهرست خطی، ص 203؛ الخشاب، یحیى، «كتاب آداب المتعلمین» مجلةُ معهد المخطوطات العربیة، قاهره، 1376ق، 3(1) / 267-284؛ حسینی، احمد، دلیل المخطوطات العربیة، قم، علمیه، 1397ق، 1 / 265؛ دانش‌پژوه، محمدتقی، «مؤلف آداب المتعلمین» راهنمای كتاب، س 19، شم‍ 4-6 (تیر و شهریور 1335ش)، صص 427-429؛ دانشكدۀ ادبیات، فهرست خطی، 8 /  8، 9، 10؛ دانشكدۀ الٰهیات، فهرست خطی، ص 441؛ دانشكدۀ حقوق، فهرست خطی، صص 229، 230؛ دو كتابخانۀ مشهد، فهرست خطی، ص 569؛ سپهسالار (سابق)، فهرست خطی، 3 / 16، 17؛ سركیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة، 1 /  969؛ سید، ایمن فؤاد، فهرس مخطوطات دارالكتب، قاهره، دارالكتب، 1380ق، 1 / 410؛ شورای ملی (سابق)، فهرست خطی، 9 / 528، 529، 10 / 216؛ فیضیۀ قم، فهرست خطی، 2 /  149، 177؛ كتابخانۀ مركزی و مركز اسناد، فهرست خطی، 16 / 382؛ گنج‌بخش، فهرست خطی، 2 /  439، 440؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپی عربی، ص 4؛ ملی تبریز، فهرست خطی، 1 /  8، 9، 10؛ منزوی، احمد، فهرست خطی، 2 / 1491، 1492؛ وزیری یزد، فهرست خطی، 3 / 1070، 4 / 1183.

محمدعلی مولوی