حیدرلو

حِیْدَرْلو، طایفه‌ای مستقل و ترک‌زبان، ساکن در استانهای آذربایجان غربی و شرقی. 
از پیشینۀ این طایفه آگاهی چندانی در دست نیست. ظاهراً کهن‌ترین سندی که نام طایفۀ حیدرلو در آن آمده، فارس‌نامۀ ناصری (سدۀ 13 ق/ 19 م) است که در آن، این طایفه تیره‌ای از ایل بهارلو (ه‍ م) دانسته شده است (فسایی، 2/ 1578). بعدها برخی از نویسندگانْ طایفۀ حیدرلو را وابسته و جزئی از ایل بهارلو و مستقر در فارس (برای آگاهی بیشتر، نک‍ : فیلد، I/ 216؛ بهمن‌بیگی، 55؛ کیهان، 2/ 86؛ قهرمانی، 492)، و برخی دیگر جزئی از ایل شاهسون دانسته، و به شمار اوبه‌های آن نیز اشاره کرده‌اند (نک‍ : اسکندری‌نیا، 327- 338)؛ هرچند منابع و اسناد مربوط به شاهسونها به این پیوستگی اشاره‌ای نداشته‌اند. 
به نوشتۀ اسکندری‌نیا، پس از انقلاب اسلامی ایران (1357 ش)، بخش بزرگی از زمینهای ایل شاهسون در مناطق ییلاقی زیر کشت رفت و از دسترس طوایف شاهسون، ازجمله طایفۀ حیدرلو خارج شد. پس از آن، حدود 100 خانوار از حیدرلوها که معمولاً به مناطق ییلاقی شاهسونها مانند سلیم خان، دوله‌رش و کانی‌زرد کوچ می‌کردند، به‌سبب ناامنی این ییلاقات، در مناطق قشلاقی ماندند و قسمتی از رمۀ خود را توسط چوپان به یازداغی، شله‌کن و سرتیپ بلاغی فرستادند (ص 325-326). امروزه قلمرو جغرافیایی و مناطق ییلاقی و قشلاقی این طایفه در بخشهایی از استانهای آذربایجان غربی و شرقی است (بلوکباشی، 107). 
حیدرلوها از مناطقی که دقیقاً برای ما روشن نیست، به استانهای فارس، آذربایجان غربی و شرقی کوچ کرده‌اند. از نحوه و زمان کوچ آنان نیز اطلاعی در دست نیست. به احتمال فراوان، بخش بزرگی از این طایفه نیز همانند بسیاری از طوایف دیگر، در دورۀ رضا شاه تخت قاپو شده، به‌صورت طایفه‌ای مستقل درآمده، در روستاها یک‌جانشین شده؛ و در برخی دهات آذربایجان غربی مانند ده حیدرلو در جنوب اورمیه مستقر شده‌اند ( فرهنگ ... ، 234). امروزه این طایفه جملگی دورۀ ییلاق را در استان آذربایجان شرقی، در شهرستان چاراویماق (نک‍ : ه‍ د، چهاراویماق)، بخش مرکزی، دهستان چاراویماق جنوب غربی، و قشلاق را برخی از افراد طایفه در استان آذربایجان غربی، در شهرستان مهاباد، بخش مرکزی، دهستان مکریان شرقی، و برخی دیگر در شهرستان نقده، بخش مرکزی، دهستان بیگم‌قلعه و بخش محمدیار، در دهستانهای المهدی و حسنلو می‌گذرانند (سرشماری ... (1387 ش)، جمعیت ... ، 28، 33-34؛ سرشماری ... (1366 ش)، فرهنگ ... ، 31). طایفۀ مستقل حیدرلو فاقد تقسیمات کوچک‌تر از طایفه است (همان، 17). 
جمعیت این طایفه به‌سبب کوچ آنان به شهرها سال‌به‌سال کاهش یافته است. در حالی که اسکندری‌نیا شمار کوچندگان این طایفه را 81 خانوار و شامل 17 اوبه می‌داند (ص 326)، سرشماری دیگری جمعیت کوچندۀ این طایفه را در 1366 ش، 183 خانوار و 396‘1 تن به دست می‌دهد (نک‍ : سرشماری ... (1366 ش)، نتایج ... ، 13). بنابر همین سرشماری، این جمعیت کوچنده در 1387 ش، به 95 خانوار و 663 تن کاهش یافته است. اقتصاد افراد این طایفه بر دامداری استوار است (سرشماری ... (1387 ش)، نتایج ... ، 15، 35). 
امروزه در شهرستان اورمیه، 3 روستا به نام حیدرلو وجود دارد (جعفری، 448؛ فرهنگ، همانجا، نیز 432)، در صورتی که حیدرلوها هیچ‌گاه در شهرستان اورمیه ساکن نبوده‌اند. 

مآخذ

اسکندری‌نیا، ابراهیم، ساختار سازمان ایلات و شیوۀ معیشت عشایر آذربایجان غربی، اورمیه، 1366 ش؛ بلوکباشی، علی، جامعۀ ایلی در ایران، تهران، 1382 ش؛ بهمن‌بیگی، محمد، عرف و عادت در عشایر فارس، شیراز، 1324 ش؛ جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی، تهران، 1379 ش؛ سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (1366 ش)، فرهنگ عشایری، مرکز آمار ایران، تهران، 1370 ش؛ سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (1366 ش)، نتایج تفصیلی، استان آذربایجان شرقی، مرکز آمار ایران، تهران، 1369 ش؛ سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده (1387 ش)، نتایج تفصیلی، کل کشور، مرکز آمار ایران، تهران، 1388 ش؛ سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچندۀ کشور (1387 ش)، جمعیت عشایری دهستانها، کل کشور، مرکز آمار ایران، تهران، 1388 ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای استان آذربایجان غربی (شهرستان اورمیه)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1385 ش؛ فسایی، حسن، فارس‌نامۀ ناصری، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران، 1367 ش؛ قهرمانی ابیوردی، مظفر، تاریخ وقایع عشایری فارس، تهران، 1373 ش؛ کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1311 ش؛ نیز: 

Field, H., Contributions to the Anthropology of Iran, Chicago, 1939. 
حسن موسوی‌زاده