حلیمه سعدیه

حَلیمۀ سَعْدیّه، مادر رضاعی پیامبر اسلام ‌(ص). پدرش ابوذؤیب عبدالله بن حارث (ابن اسحاق، 48؛ ابن قتیبه، 131-132؛ طبری، 2/ 157) و نیز همسر او، حارث بن عبدالعزی بن رفاعه، هردو از تیرۀ بنو سعد قبیلۀ هوازن بودند (ابن‌ اسحاق، 49؛ ابن‌حبیب، 129-130). 
بنابر روایت مشهور، حلیمه با گروهی از زنان بنی‌سعد، در قحط‌سالی، به مکه آمدند تا نوزادان اشراف را بنابر رسم عرب، برای شیر دادن و پرورش به بادیه بَرَند. حلیمه خود نقل کرده است که زنان دیگر هر یک نوزادی یافتند، اما حضرت محمد(ص) را بدان سبب که یتیم بود، کسی نپذیرفت تا حلیمه که خود کسی را نیافته بود، با موافقت شوهرش او را پذیرفت و به بادیه برد (همانجا؛ نیز نک‍ ‍: ابن سعد، 1/ 151). 
روایتهایی نیز در دست است که نشان می‌دهد، حضرت محمد(ص) پیش از حلیمۀ سعدیه، چند روزی از ثویبه، کنیز ابولهب (ه‍ م) شیر‌نوشیده بود (نک‍ : ابن‌سعد، 1/ 108؛ بلاذری، 1/ 96). به گزارش سیره‌نویسان، ورود حضرت محمد(ص) به خانوادۀ حلیمه، موجب شد تا احوال حلیمۀ تنگ‌دست به سرعت و به گونه‌ای معجزه‌آسا بهبود یابد (ابن اسحاق، 49-50؛ طبری، 2/ 158- 159).
بنابر روایتی منقول از حلیمه، وی خواست حضرت محمد(ص) را پس از دو سال، به نزد آمنه بازگرداند، اما آمنه از بیم وبایی که مکه را فرا گرفته بود، درخواست حلیمه را نپذیرفت و آن حضرت را بار دیگر به همراه مادر رضاعی‌اش به بادیه بازگرداند (ابن‌هشام، 1/ 175-177). گویا حلیمه، گاه‌به‌گاه حضرت محمد(ص) را برای دیدار خویشاوندان به مکه می‌آورده است؛ از آن جمله روایتی است تردید برانگیز، و بنابرآن یک‌بار که آن حضرت همراه حلیمه به مکه آمد، گم شد، اما اندکی بعد ورقة بن نوفل و مردی دیگر او را یافته، به نزد عبدالمطلب بازگرداندند (همو، 1/ 179). برخی معجزات پیامبر(ص) مربوط به همین دوره‌ای است که وی نزد حلیمه زندگی می‌کرد (ابن‌سعد، 1/ 151-152؛ ابن‌قتیبه، 132).
حلیمه پس از ازدواج پیامبر(ص) با خدیجه، نزد آن حضرت آمد و پیامبر(ص) او را بسیار نواخت (بلاذری، 1/ 95). حلیمه مدتی پیش از فتح مکه، درگذشت و این خبر را خواهر حلیمه در روز فتح مکه به پیامبر (ص) داد. پیامبر(ص) سخت غمگین شد و از حال فرزندان او، یعنی خواهران و برادران رضاعی خود پرسید و خالۀ خویش را مال و جامه داد (واقدی، 2/ 869؛ بلاذری، همانجا). شیما خواهر رضاعی پیامبر(ص) نیز در روز پیکار حنین اسیر شد، اما چون خود را شناساند، پیامبر(ص) او را احترام بسیار کرد و از عطایای خویش بهره‌مند گردانید (همو، 1/ 93). در منابع، نام شماری از خواهران و برادران رضاعی پیامبر(ص)، به اختلاف آمده است (ابن اسحاق، 48؛ طبری، 2/ 157؛ ابن قتیبه، همانجا؛ ابن حجر، 1/ 342).

مآخذ

ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، بیروت، 1398ق/ 1978م؛ ابن حبیب، محمد، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، 1361ق؛ ابن حجرعسقلانی، احمد، الاصابة، قاهره، 1328ق؛ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبرى، بیروت، 1376ق/ 1957م؛ ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، 1969م؛ ابن هشام، عبدالملک، سیرة النبی (ص)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، 1356ق/ 1937م؛ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، 1959م؛ طبری، تاریخ؛ واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، 1966م.

زهرا ابراهیمی