حطین

حِطِّیْن، روستایی کهن در شمال اراضی فلسطین، واقع در غرب دریاچۀ طبریّه. ویرانه‌های این روستا در شمال‌غربی شهر طبریه، غرب دریاچۀ طبریه (جلیله) و در دشتی حاصلخیز و هموار، در ارتفاع 100 تا 125متری از سطح دریا واقع است. دشت حطین از شرق به غرب گسترده، و از شمال و جنوب به کوههایی محدود شده است. این دشت از طریق گذرگاههای کوهستانی، به دشتهای جلیل سفلا می‌پیوندد ( الموسوعة ... ، 2/ 248؛ نیز EI2). 
در دامنه‌های غربی روستای حطین زیارتگاه کوچکی وجود دارد که به مدفن شعیب پیامبر، پدر همسر حضرت موسى (ع)، شهرت دارد؛ دروزیها همه‌ساله به زیارت این مکان می‌روند (همانجا؛ جودائیکا، XII/ 61). از دیگر آثار باستانی برجای مانده در حطین می‌توان به ویرانه‌های عیکه و مَدیَن اشاره کرد (دباغ، 6(2)/ 393، 394). 
در عهد عتیق (یوشع بن نون، 19: 35) از این روستا با نام صِدّیم یاد شده است (نک‍ : هاکس، 552؛ جودائیکا، همانجا). می‌توان احتمال داد که حطین بر خرابه‌های صدیم بنا شده باشد و شاید حطین تغییریافتۀ صدیم باشد. در زمان رومیان، این روستا کفار حِطّایا نامیده می‌شد (دباغ، 6(2)/ 390). ظاهراً در زمان تسلط اعراب بر این سرزمین، این روستا را حطین القدیم نیز می‌گفته‌اند (جودائیکا، همانجا). 
دشتهای جلیل سفلا از گذشته‌های دور مسیر عبور کاروانهای تجاری و محل وقوع جنگهای مختلفی بوده است ( الموسوعة، همانجا). این مناطق پس از تصرف سرزمین فلسطین، در خلافت عمر، به دست مسلمانان افتاد (نک‍ : بلاذری، 188-189). ناصر خسرو در سدۀ 5 ق/ 11 م، در مسیر سفر خود، از این روستا گذر کرده، و به مدفن شعیب پیامبر و نیز دخترش، اشاره کرده است. به نوشتۀ او، مردم روستای حطین این دو مزار را بزرگ می‌داشتند و برای آن احترام زیادی قائل بودند. البته در سفرنامۀ او از این روستا با نام حَظیره یاد شده است که احتمالاً اشتباه نسخه‌نویسان بوده است (ص 27- 28؛ دباغ، 1(1)/ 442). ظاهراً برای بازشناسی روستای حطین از ناحیه‌ای به همین نام در نزدیکی شهر تنیس مصر، این روستا به حطین شام ــ در برابر حطین تنیس ــ مشهور بوده است (سمعانی، 2/ 236). سمعانی (2/ 235) و نیز یاقوت (2/ 291) در سدۀ 7 ق/ 13 م، حطین را روستایی میان ارسوف و قیساریه دانسته‌اند. 
شهرت این روستا به‌سبب نبرد مهمی است که در جریان جنگهای صلیبی در آن روی داد. عهدشکنی یکی از حاکمان مسیحی سرزمین فلسطین و تعرض او به کاروانهای مسلمانان که در مسیر مصر و شام در حرکت بودند (ابن‌اثیر، 11/ 527- 528)، صلاح‌الدین ایوبی را بر آن داشت تا نبردی را بر ضد صلیبیان آغاز کند. سرانجام دو سپاه در نزدیکی روستای حطین در ربیع‌الآخر 583/ ژوئیۀ 1187 رویارو شدند. این جنگ با پیروزی مسلمانان پایان یافت و بسیاری از حاکمان صلیبی به اسارت درآمدند (همو، 11/ 534-536؛ ابن‌عبری، 207- 208؛ نک‍ : رانسیمان، II/ 457-458). این پیروزی سرآغازی بود برای فتح سرزمین فلسطین، و در نهایت بیت‌المقدس (27 رجب 583 ق/ 12 اکتبر 1187 م) به دست صلاح‌الدین ایوبی (نک‍ : ابن‌اثیر، 11/ 539-553). به یادبود این پیروزی، زیارتگاه کوچکی به نام قبة النّصر در آن محل ساخته شد (EI2). 
روستای حطین ظاهراً در 1945 م/ 1324 ش، حدود 190‘1 تن جمعیت داشته است. با اشغال سرزمین فلسطین در 1948 م توسط نیروهای اسرائیلی، حطین نیز ضمیمۀ شهرکهای تازه‌تأسیس اسرائیل شد و اهالی حطین این روستا را ترک کردند ( الموسوعة، 2/ 248- 249). 
از بزرگان منسوب به حطین می‌توان به ابومحمد هیاج بن محمد عبید بن حسین حطینی (د 472 ق/ 1079 م)، فقیه و زاهد (سمعانی، یاقوت، همانجاها)، همچنین محمد بن ابی‌طالب انصاری دمشقی، معروف به شیخ حطین و شیخ الربوه، نویسندۀ کتاب نخبة الدهر فی عجائب البر و البحر، نیز علی بن محمد بن علاءالدین دواداری، معروف به ابن‌ریس و ابن‌کلّاس (د 702 ق/ 1303 م)، فاضل و ادیب اشاره کرد (دباغ، 6(2)/ 391-392). 

مآخذ

ابن‌اثیر، الکامل؛ ابن‌عبری، غریغوریوس، تاریخ الزمان، ترجمۀ اسحاق ارمله، بیروت، 1986 م؛ بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش عبدالله انیس طباع و عمر انیس طباع، بیروت، 1407 ق/ 1987 م؛ دباغ، مصطفى مراد، بلادنا فلسطین، ج 1(1)، بی‌جا، 1393 ق/ 1973 م، ج 6(2)، عمّان، الشرکة الدولیة للطباعة و النشر؛ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، 1408 ق/ 1988 م؛ عهد عتیق؛ الموسوعة الفلسطینیة، عام، دمشق، 1984 م؛ ناصرخسرو، سفرنامه، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1356 ش؛ هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران، 1377 ش؛ یاقوت، بلدان؛ نیز: 

EI2; Encyclopaedia Judaica, Detroit etc., 2007; Runciman, S., A History of the Crusades, London, 1965. 
محمداحسان مصحفی