اسلوونی

در چارچوب جمهوری فدرال خلق یوگسلاوی، اسلوونی یک دگرگونی ساختاری تمام‌عیار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را برپایۀ خط‌مشی استالینیستی (نک‍ : ه‍ د، استالینیسم) از سر گذراند. البته به‌دنبال رخ دادن اختلاف نظر میان تیتو و استالین در 1948م، این شرایط بهبود یافت. در طول دو دهۀ بعدی، اسلوونی به‌واسطۀ نظام اقتصادی ویژۀ موسوم به «مدیریت خودگردان سوسیالیستی»، که عمدتاً توسط ادوارد کاردِلْیِ اسـلوونیایـی ــ ایدئولوگ اصلی حکومت تیتو ــ طراحی شده بود، نسبت به دیگر جمهوریهای یوگسلاوی به پیشرفتها و توسعۀ بیشتری دست یافت.
تا آغاز دهۀ 1970م، روند آزادسازی (لیبرالیزاسیون) در یوگسلاوی زمینه‌ساز چندین جنبش خواستار خودمختاری، به‌ویژه در کرواسی و اسلوونی شد و «اتحادیۀ کمونیستهای یوگسلاوی» را ناگزیر ساخت که کنترل خود را در سراسر فدراسیون دوباره تحکیم بخشد. اسلوونی در مۀ 1990/ اردیبهشت 1369 انتخابات آزاد و چندحزبی برگزار کرد که طی آن، میلان کوچان، از مقامهای کمونیست سابق، به‌عنوان رئیس جمهور برگزیده شد. در دسامبر همان سال، همه‌پرسی سراسری دربارۀ استقلال اسلوونی در این سرزمین برگزار شد که 90٪ رأی دهندگان با آن موافقت کردند. اسلوونی در 25 ژوئن 1991م/ 4 تیر 1370ش به‌عنوان کشوری مستقل، از یوگسلاوی جدا شد.
در طول دهۀ 1990م، اسلوونی با پشتیبانی همۀ احزاب سیاسی عمدۀ این کشور، عضویت در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و اتحادیۀ اروپا را در دستور کار خود قرار داد. در پی دعوت از این کشور برای پیوستن به این دو سازمان، مردم اسلوونی در 2003م/ 1382ش با اکثریتی قاطع، این عضویت را تصویب کردند و این کشور در 2004م عضو کامل ناتو و اتحادیۀ اروپا شد.

ویژگیهای اجتماعی ـ اقتصادی

الگوی سکونتگاهی و ترکیب جمعیت

اسلوونی به 12 واحد اداری ـ سیاسی تقسیم می‌شود و با حدود 000‘6 کانون سکونتگاهی، از جمعیتی بسیار پراکنده برخوردار است.  ¾ کانونهای جمعیتی این کشور دهکده‌هایی با کمتر از 200 تن جمعیت‌اند و تنها نیمی از همۀ اسلوونیاییها را می‌توان شهرنشین به‌شمار آورد. تغییر شغل و مهاجرت از حومه‌ها و آبادیهای روستایی به کانونهای شهری برای به‌دست آوردن مشاغل شهری در این کشور رواج دارد.
اسلووِنها بیش از 90٪ جمعیت اسلوونی را به خود اختصاص داده‌اند. پیمان 1954م بر سر تعیین تکلیف تریِسته موجب باقی ماندن چند هزار ایتالیایی‌زبان در ایستریا شد و پرِکموریه نیز یک اقلیت کوچک مجار را در خود جای داده است. تجزیۀ یوگسلاوی مهاجران فراوانی را از جمهوریهای یوگسلاوی سابق به اسلوونی آورد. شمار اندکی آلبانیایی و کولی نیز در این کشور زندگی می‌کنند. درآمیختن این مردمان که از فرهنگهای گوناگون با نظام ارزشها، گرایشها و سنتهای سیاسی متفاوت برخوردارند، به صورت مسالۀ پیچیده‌ای درآمده است. اسلوونها با وجود اشتراک زبانی با مردمان منطقۀ بالکان، از نظر فرهنگی مردمانی آلپی به‌شمار می‌روند که با ایتالیاییهای شمالی، آلمانیهای جنوبی و مردم سوئیس مشترکات بیشتری دارند.
زبان اسلوونیایی (ه‍ م)، همچون زبانهای صربی ـ کرواتی، مقدونیه‌ای و بلغاری، از شاخۀ زبانهای اسلاوی جنوبی است، اما شباهتهایی نیز با زبانهای چکی و اسلواکی دارد که از شاخۀ زبانهای اسلاوی غربی‌اند (نک‍ : ه‍ د، اسلاوی، زبانهای). اسلوونها بیشتر کاتولیک رُمی‌اند، اما مهاجرت مسلمانان و مسیحیان ارتدکس از سرزمینهای بالکان، یکدستی دینی جامعۀ اسلوونی را بر هم زده است.
اسلوونی همراه با دیگر کشورهای صنعتی غرب، دگرگونی همه‌جانبه‌ای را از جامعۀ روستایی به غیر روستایی از سر گذرانده است. البته رشد کمّی جمعیت این کشور به‌علت برون‌کوچی و، تا دهۀ 1970م، به‌دلیل فقدان درون‌کوچی، به اندازۀ دیگر جاهای اروپا نبوده است. جمعیت اسلوونی از رشد سالانۀ ناچیزی (4/ 0 درصد) برخوردار است. در این کشور، نرخ زاد و ولد 8/ 10 در هزار، و میانگین طول عمر برای مردان 8/ 68 سال و برای زنان 7/ 76 سال است. برپایۀ برآورد 2008م، جمعیت اسلوونی نزدیک به 2 میلیون تن، و تراکم جمعیت آن در حدود صد نفر در کیلومتر مربع است. جمعیت بزرگ‌ترین شهرهای این کشور نیز برپایۀ برآورد 2005م بدین قرار است: لیوبلیانا حدود 267 هزار تن، ماریبُر حدود 112 هزار تن و کرانْی حدود 53 هزار تن. برپایۀ برآورد 2005م، 51٪ جمعیت اسلوونی شهرنشین‌اند. 

اقتصاد

نوسازی و تحول اقتصاد اسلوونی، با تکیه بر سنت طولانی صنایع دستی در این سرزمین، از اواخر دورۀ امپراتوری هابسبورگ آغاز شد. با بهره‌گیری از این پیشینه، اسلوونی با شیوۀ سوسیالیستیِ بازار‌محور موسوم به «مدیریت خودگردان» نیز، دست‌کم با استانداردهای کمونیستی، پیشرفت بسیاری کرد. اسلوونیاییها که تنها 8٪ از جمعیت یوگسلاوی سابق را تشکیل می‌دادند، 20٪ از ثروت و 30٪ از صادرات این کشور را تولید می‌کردند. با این حال، تا آغاز دهۀ 1980م نظام اقتصادی این کشور با بدهی و رکود از پای افتاد. ناخرسندی از سیاست حکومت مرکزی بلگراد مبنی بر توزیع یارانه‌ها از جمهوریهای ثروتمند‌تر شمالی به جمهوریهای جنوبی که واپس‌مانده و اغلب دارای نظام اداری فاسد بودند، شاید زمینه‌سازاستقلال‌خواهی اسلوونی بود. 
اسلوونی تنها 84٪ از نیازهای غذایی خود را تأمین می‌کند و از این نظر، خودکفا نیست. البته پیشرفت این کشور در بخش کشاورزی چشمگیر بوده است. تا اواسط سدۀ 20م، تولید گوشت و مواد لبنی در اسلوونی غلبه یافت و تولید غلات تا اندازۀ زیادی کنار نهاده شد. امروزه تولیدات زراعی کمی بیش از 40٪، پرورش دام حدود 55٪ و میوه 5٪ تولید کشاورزی این کشور را تشکیل می‌دهد. به‌سبب قطع بیش از اندازۀ درختان در جنگلهای اسلوونی، امروزه چوب در این کشور از اقلام وارداتی است. 
صنایع نوین اسلوونی در سدۀ 19م با تکیه بر تزریق سرمایه از خارج شکل گرفت. تا 1910م  10/ 1 ساکنان اسلوونی در بخش صنعت کار می‌کردند. پس از 1918م، یوگسلاوی به‌ویژه از تولیدات نساجی، زغال‌سنگ، آهن و دیگر فلزات و نیز چوب اسلوونی بهره‌ می‌بُرد. صنایع کوچک به‌سبب وجود شبکۀ حمل و نقل و برق‌رسانی مناسب و نیز نیروی کار ماهر و پرتلاش اسلوونی در این کشور شکل گرفت، تا آنجا که تا 1939م شمار کارکنان بخش صنعت در این کشور به دو برابر رسید. در دورۀ کمونیسم، اساساً حکومت اولویتهای صنعتی را تعیین می‌کرد. تولیدات فلزی و ماشین‌سازی در اولویت نخست، نساجی در مرحلۀ بعدی و ساخت ماشینهای برقی، به‌عنوان شاخه‌ای جدید، پس از آن قرار داشت. با این همه، اسلوونی از شالودۀ صنعتی بسیار متوازنی برخوردار است. تولیدات فلزی، مبلمان، کاغذ، چرم و کفش، کالاهای ورزشی و پارچه‌های این کشور در سطح جهانی توزیع می‌شود. صنایع جدید اسلوونی عبارت‌اند از داروسازی، صنایع الکترونیک و تولید لوازم خانگی، مواد شیمیایی و وسایل نقلیه. صنایع کاغذسازی، چاپ و لیتوگرافی نیز در این کشور دارای اهمیت است.
زیرساخت تولید نیرو در اسلوونی شامل 4 نیروگاه برق حرارتی و 12 نیروگاه برقابی است. در کرشکو در نزدیکی مرز کرواسی نیز یک نیروگاه هسته‌ای 664 مگاواتی قرار دارد. در اسلوونی ذخایر معدنی زغال‌سنگ، سرب، قلع، جیوه، اورانیم و نقره وجود دارد. البته ذخایر زغال سنگ این کشور رو به کاهش، و از نظر کیفی، رو به ضعف نهاده است.
در نبود بازار یوگسلاوی سابق، هدف تجاری اسلوونی یکپارچگی با شریک اصلی جدید خود یعنی اتحادیۀ اروپا ست. اسلوونی که در 2004م/ 1383ش به اتحادیۀ اروپا پیوسته است، نزدیک به 70٪ کالاهای خود را به کشورهای این اتحادیه صادر، و حدود 60٪ کالاهای مورد نیاز خود را از آنها وارد می‌کند. کالاهای صنعتی، ماشین‌آلات و وسایل حمل و نقل، مواد شیمیایی و مواد غذایی مهم‌ترین اقلام صادراتی اسلوونی را تشکیل می‌دهند. واردات این کشور بیشتر ماشین‌آلات، کالاهای مصرفی، مواد شیمیایی و انواع سوخت است. عمده‌ترین کشورهای طرف مبادله با اسلوونی عبارت‌اند از آلمان، ایتالیا، اتریش، مجارستان، فرانسه و کرواسی.
پس از استقلال اسلوونی از یوگسلاوی، واحد پول کهن این سرزمین، تُلار، جایگزین دینار یوگسلاوی شد. اما در 2007م/ 1386ش، واحد پول اسلوونی به یورو، واحد پول مشترک کشورهای اتحادیۀ اروپا، تغییر یافت. 
چهار کُریدور (معبر) بزرگ راه‌آهن ـ جاده‌ای از اسلوونی می‌گذرد: لندن ـ استانبول ـ تهران، آمستردام ـ هامبورگ ـ زاگرب، لیون ـ میلان ـ تریسته ـ لیوبلیانا (با شاخه‌ای که به بندر ریِکا در کرواسی می‌رود) و جادۀ شمال ـ جنوب سرتاسری اروپا که از کشورهای بالتیک در شمال تا کشورهای مدیترانه در جنوب امتداد دارد. بزرگ‌راههای مجهز به تونلهای متعدد امکان ارتباط میان اسلوونی با ایتالیا و اتریش را فراهم می‌سازند، اما راههایی که این کشور را به کرواسی می‌پیوندند، دارای اهمیتی کمترند. هر ساله میلیونها گردشگر، که بسیاری از آنها پیش از این، تنها برای رسیدن به مقصد خود در ساحل دالماسی از اسلوونی می‌گذشتند، امروزه از امکاناتی تفریحی که مناظر زیبا و کوهستانهای این کشور عرضه می‌کند، بهره می‌گیرند.

نظام اداری و سیاسی

بالاترین مقام حکومتی در اسلوونی رئیس جمهور است که  نخست‌وزیر و هیئت دولت را منصوب، قوانینی را که از مجلس می‌گذرد، تنفیذ، و موعد انتخابات را اعلام می‌کند. او فرمانده نیروهای مسلح نیز هست. رئیس ‌جمهور از طریق آرای عمومی، برای یک دورۀ 5 ساله برگزیده می‌شود و می‌تواند یک دورۀ دیگر نیز انتخاب شود. مجلس قانون‌گذاری اسلوونی دارای 90 نماینده (شامل دو نماینده از اقلیتهای ایتالیایی‌زبان و مجارزبان) است که با رأی مستقیم مردم برگزیده می‌شوند. قوۀ مجریه شامل نخست‌وزیر و وزیران عضو هیئت دولت است. هیئت دولت ملزم به کسب رأی اعتماد اکثریت مجلس است. وجود قوۀ قضائیۀ مستقل نیز تفکیک قوا را تضمین می‌کند. دولتهای محلی اسلوونی که پیش از این، تابع حکومت مرکزی بودند، امروزه از استقلال داخلی برخوردار شده‌اند. 

1. کرانْیسکا گُرا (Kranjska Gora)، منطقه‌ای گردشگری در درۀ رود ساوا دُلینکا، از سرشاخه‌های رود ساوا، درکوههای آلپ؛ نمونه‌ای از چشم‌اندازهای کوهستانی اسلوونی.
2. رود لیوبلیانیتسا که از میان لیوبلیانا، پایتخت و بزرگ‌ترین شهر اسلوونی، می‌گذرد.
3. دورنمای ماریبُر، دومین شهر بزرگ اسلوونی، در کنار رود دراوا.
4. کلیسای عروج در جزیره‌ای میان دریاچۀ بلِد، واقع در میان کوههای آلپ در شمال غربی اسلوونی.