اسکندر بیک

اسکندر بیک \ eskandar-beyk\ ، یا اسکندر بیگ (در آلبانیایی: سکَندِربِگ/ سکَندِربِئو) (1405- 1468م/ 808 - 872 ق)، سردار و قهرمان ملی آلبانی در جنگ با دولت عثمانی، و یکی از شخصیتهای معروف در تاریخ اروپا. نام اصلی او گیِرگْی یا گِئورگ (برای ضبطهای گوناگون، نک‍ : هامرپورگشتال، 442؛ سامی، ذیل اسکندربک؛ رضانور، 175؛ EI 2، ذیل «اسکندر بیک»)، و نام خانوادگی‌اش کاستریوتی (کاستریوتا) بود (EB ، MEL ، ذیل «اسکندر بیک»).
خاندان کاستریوتی از سرشناس‌ترین امیران (پرَنسهای) آلبانی‌ بودند (اوزون چارشیلی، I/ 207). گیون (ژان) کاستریوتی، پدر اسکندربیک، در 813 ق/ 1410م، حاکمیت عثمانیها را بر سرزمین خود پذیرفت و پسران خود را به‌عنوان گروگان به دربار عثمانی فرستاد (همو، I/ 208). 
گیِرگْی کاستریوتی، کوچک‌ترین پسر گیون، 19ساله بود که به دربار مراد دوم، سلطان عثمانی، وارد شد و برابر سنت عثمانیان، در زمرۀ غلامان خاص، تربیت مخصوص یافت (همان‌جا؛ کمال‌پاشازاده، 279؛ اینالجیک، 162؛ صولاق‌زاده، 168؛ آرنلد، 127). او به‌سبب سلحشوری و لیاقتش، مورد توجه سلطان قرار گرفت و به توصیۀ او، اسلام پذیرفت و اسکندر نامیده شد (هامرپورگشتال، 587؛ کمال‌پاشازاده، اوزون‌چارشیلی، همان‌جاها). 
به‌‌تدریج، کار اسکندر روی به پیشرفت نهاد، تا اینکه در سپاه عثمانی به مقامِ سنجق بیکی رسید. پس از درگذشت پدر اسکندر، حکومت قلمرو او به حسن بیک، امیر شهر کرویه (آقجه‌حصار)، واگذار شد. این امر اسکندر را آزرده‌خاطر کرد. او در جنگ عثمانیها با یانوش‌ هونیادی، شاه مجارستان، فرصت را غنیمت شمرد و از سپاه عثمانی گریخت (اوزون چارشیلی، I/ 209؛ رفیق، 400) و با استفاده از فرمانی جعلی، که پیش‌از‌آن تهیه کرده بود، شهر کرویه، مرکز آلبانی، را گرفت و قیام خود را آشکار کرد (اوزون چارشیلی، همان‌جا؛ هامرپورگشتال، 443). سپس، با هم‌داستانی رؤسا و بزرگان آلبانی، نیرویی نظامی تشکیل داد و فرمانده عثمانی را، که به سرکوب او آمده بود، درهم شکست. اسکندر بیک به دین مسیحی بازگشت و در 1444م اتحادیه‌ای از امیران آلبانی تشکیل داد. آنان اسکندر بیک را به رهبری اتحادیه و فرماندهی همۀ نیروهای آلبانیایی برگزیدند (اوزون چارشیلی، II/ 59-60؛ هامرپورگشتال، 444-445؛ «تاریخ مصور...»، 332؛ EB ، همان‌جا).
ازآن‌پس، اسکندر بارها با عثمانیها جنگید تا سرانجام، سلطان محمد دوم به تن خویش رو به سوی اسکندر نهاد و سپاهی به محاصرۀ کرویه مأمور کرد و خود به فتح دژها و شهرهای آن منطقه پرداخت (تورسون، 143؛ نشری، 776؛ تانسل، 137-139؛ اوزون چارشیلی، II/ 69؛ هامرپورگشتال، 587). اسکندر برای چاره‌اندیشی، امیران آلبانی را به تشکیل انجمنی فرا خواند، ولی در این اثنا بیمار شد و درگذشت (اوزون چارشیلی، II/ 70؛ İA، ذیل «اسکندر بیک»). 
اسکندر بیک به‌عنوان سردار، قهرمان ملی و مظهر استقلال آلبانی شناخته شده است و افسانه‌ها و ‌داستانهای بسیار درباره‌اش ساخته‌اند که از آن میان باید به منظومۀ حماسی اسکندر بیک، اثر نعیم فراشِری ــ شاعر بکتاشیِ فارسی‌دان و از نامدارترین شاعران آلبانی که نقشی برجسته در دورۀ تجدید حیات فرهنگی آلبانی در سدۀ 19م داشت ــ اشاره کرد (گلشنی، 45-46).

مآخذ

آرنلد، تامس واکر (ض: سیرتوماس آرنولد)، تاریخ گسترش اسلام، ترجمۀ ابوالفضل عزتی، تهران، 1358ش؛ رفیق، احمد، بیوک تاریخ عمومی، استـانبول، 1328ق، ج 6؛ سامـی، شمس‌الـدین، قامـوس الاعلام، استانبول، 1306-1316ق/ 1889- 1899م؛ صولاق‌زاده، محمد، تاریخ صولاق‌زاده (صولاق‌زاده تاریخی)، استانبول، 1297ق؛ کمال‌پاشا‌زاده (نک‍ : مل‍ ‌)؛ گلشنی، عبدالکریم، فرهنگ ایران در قلمرو ترکان، شیراز، 1354ش؛ نشری (نک‍ : مل‍ ‌)؛ رضانور، تورک تاریخی، استانبول، 1342-1344ق/ 1924-1926م، ج 3؛ هامرپورگشتال، یوزف فون، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمۀ میرزا زکی علی‌آبادی، به‌کوشش جمشید کیان‌فر، تهران، 1367- 1369ش، ج 1؛ نیز:

The Cambridge Illustrated History of The Middle Ages, ed. R. Fossier, tr. S. H. Tenison, Cambridge, 1986, vol. III; EB, 2010; EI 2; İA; İnalcık, H., Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar, Ankara, 1954; Kemal Paṣa-zâde (İbn Kemal), Tevârihi-i Âl-i Osman, ed. Ṣ. Turan, Ankara, 1954, vol. VII; MEL ; Neşrî, M., Kitâb-ı Cihan – Nümâ (Neşrî Tarihi), ed. F. R. Unat & M. A. Köymen, Ankara, 1949-1957, vol. II; Tansel, S., Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmed’in Siyasî ve Askerî Faaliyeti, Ankara, 1985; Tursun Bey, Târîh–i Ebü’l – Feth, ed. A. M. Tulum, Istanbul, 1977; Uzunçarşılı, İ. H., Osmanlı Tarihi, Ankara, 1947-1959.
علی‌اکبر دیانت (دبا)