استاویسکی، ماجرای

اِستاویسکی ، ماجرایِ \ mājarā-ye [e]stāviski\ ، رسوایی مالی و سیاسی‌ای که فرانسه را در 1934م/ 1312ش تکان داد. این رسوایی زمینه را برای تبلیغات جناح راست فراهم آورد و به بحرانی بزرگ در تاریخ جمهوری سوم (1870-1940م) انجامید. 
رسوایی در دسامبر 1933 آشکار، و معلوم شد که اوراق قرضـۀ یک سازمـان اعتبـاری در شهر بایُن بی‌بهاست. این سازمان را آلکساندر استاویسکی، روس‌تبار و کارشناس امور مالی، بنیاد نهاده بود. در ژانویۀ 1934 که جسد استاویسکی کشف شد، مقامات پلیس اعلام کردند که او خودکشی کرده است، اما افراط‌گرایان و به‌ویژه اعضای جناح راست مجلس فرانسه معتقد بودند استاویسکی به قتل رسیده است تا رسوایی بزرگی که شماری از افراد سرشناس، از جمله وزیران و اعضای قوۀ مقننه در آن درگیر بودند، برملا نشود. دولت تلاش کرد بر ماجرا سرپوش بگذارد و اقدام دولت، اعتقاد به فساد بنیادین رژیم پارلمانی را در مردم تقویت کرد. انجمنهای ضدجمهوری، به‌ویژه انجمنهای فاشیست‌گونۀ آکسیون فرانسِز و کروا دو فو (صلیبِ آتش) به امید برانداختن رژیمِ جمهوری چندین تظاهرات مردمی برپا کردند. 
این ناآرامیها با شورش 6 فوریۀ 1934 به اوج رسید که در جریان آن، 15 تن بیرون از مجلس نمایندگان کشته شدند. گسترش ناآرامیها موجب شد دو نخست‌وزیر دولت ائتلافی از جناح چپ، یکی پس از دیگری استعفا دهند؛ اما تشکیل دولت میانه‌روِ وحدت ملی به رهبری گاستُن دومِرگ، رئیس‌جمهور پیشین، در فوریۀ 1934، بار دیگر اعتماد مردم را به دولت بازگرداند و به خطری که جمهوری را تهدید می‌کرد، پایان داد. 
دربارۀ این ماجرا و ریشه‌ها و پیامدهای آن شماری کتاب نوشته شده است. در 1974م هم فیلمی به نام استاویسکی ساخته شد که ژان ـ پل بِلموندو در آن بازی کرد. 

مآخذ

CE, 6th edition; EB, 2008; ME, 2008 (under «Stavisky»). 
بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه