اسپرنگلینگ، مارتین

اِسپرِنگلینگ \ [e]sp[e]rengling\ ، مارتین (1877-1959م/ 1256- 1338ش)، خاورشناس‌آمریکایی در حوزۀ ادیان و زبانهای خاورمیانه و ایران باستان. او از دانشگاه شیکاگو درجۀ دکتری گرفت، سپس استاد زبان عربی و پژوهشهای اسلامی همان دانشگاه شد (عقیقی، 1002؛ فرهنگ...، ذیل اسپرنگ‌لینگ، مارتن). از ژانویۀ 1933 تا اکتبر 1940 سردبیر «نشریۀ آمریکایی زبانها و ادبیات سامی» بود و چندین مقالۀ علمی در موضوعهای گوناگون نوشت و در همین نشریه و دیگر نشریات خاورشناسی به چاپ رساند (ابت، 54). 
نخستین کار وی همکاری در تدوین «فهرست توصیفی نسخه‌های خطی کتابخانه‌های دانشگاه شیکاگو» بود؛ با این حال، پاپیروسهای آرامی الفانتین، مربوط به دورۀ هخامنشی (نوابی، V/ 291) و نوشته‌های عبری و عربی از جمله موضوعاتی بودند که وی در نخستین دورۀ فعالیتهای علمی‌اش، پژوهشهایی دربارۀ آنها انجام داد و نتایج آنها را در چند مقاله و کتاب منتشر کرد ( فرهنگ، همان‌جا؛ «کتاب‌شناسی...»، 44, 143). سپس به پژوهش دربارۀ ایران باستان و به‌ویژه دورۀ ساسانی روی آورد، مقاله‌هایی به زبانهای انگلیسی و آلمانی دربارۀ واژه‌های پهلوی (آکستبی، 79؛ «کتاب‌شناسی»، 51؛ نوابی، I/ 155) و کتیبه‌های پهلوی («کتاب‌شناسی»، 54) نوشت و بر اساس کتیبه‌ها، پژوهشهایی دربارۀ دو شخصیت مهم اوایل دورۀ ساسانی، یعنی شاپور یکم و کردیر (اسپرنگلینگ، «از کرتیر...»، 330-340، «کرتیر، بنیادگذار...»، 197-228؛ «کتاب‌شناسی»، 121؛ نوابی، I/ 154, VI/ 175) انجام داد و از جمله اظهار داشت که برخلاف نظر برخی که کردیر را عنوانی برای تنسر یا توسر، دیگر روحانی بلندپایۀ ساسانی می‌دانستند، کردیر نام موبدان‌موبد شاپور یکم بوده است (طاهری، 375). پژوهش جامع وی بر روی کتیبه‌های یافت‌شده در بنای موسوم به کعبۀ زردشت، که حاصل آن به سال 1953م در کتابی با عنوان «ایران در سدۀ سوم میلادی، شاپور و کردیر» منتشر شد (نک‍ : اسپرنگلینگ، «ایران...»، 3 ؛ نوابی، VII/ 364)، مهم‌ترین اثر اوست. 
اسپرنگلینگ مقاله‌هایی هم دربارۀ نوشته‌های مانوی («کتاب‌شناسی»، 210؛ نوابی، I/ 88, VI/ 258)، و مهرها و سکه‌های ساسانی («کتاب‌شناسی»، 268؛ نوابی، III/ 443) نوشت. در مقالۀ مفصلی نیز با عنوان «از عربی تا فارسی» (نک‍ : pp. 175-244, 325-336)، به گوشه‌هایی از ارتباط این دو زبان پرداخت (ابت، 54-55). 

مآخذ

طاهری، ابوالقاسم، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، تهران، 1352ش؛ عقیقی، نجیب، المستشرقون، قاهره، 1965م، ج 3؛ فرهنگ خاورشناسان، ویراست 2، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1376ش بب‍ ؛ نیز: 

A Bibliography of Pre-Islamic Persia, ed. J. D. Pearson, London, 1975; Abott, N., «Martin Sprengling», JNES, vol. IXX, no. 1; Nawabi, Y. M., A Bibliography of Iran, Tehran, 1969; Oxtoby, W. G., Ancient Iran and Zoroastrianism in Festschriften, Shiraz, 1973; Sprengling, M., «From Arabic to Persian», The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 1939, vol. LVI; id., «From Kartīr to Shahpuhr I», ibid., 1940, vol. LVII; id., «Kartīr, Founder of Sasanian Zoroastrianism», ibid.; id., Third Century Iran, Sapor and Kartir, Chicago, 1953. 
عسکر بهرامی