آسارا

آسارا [āsārā]، از نواحی سنتی واقع در البرز مرکزی که از شمال شرقی و شرق به ناحیه نسا، از جنوب شرقی و جنوب به دامنه‌های جنوبی البرز و از غرب و شمال غربی به ناحیۀ آدران محدود می‌شود (سرشماری، نتایج، نقشه). آب و هوای این محدوده عمدتاً سرد (کوهستانی) است ( فرهنگ جغرافیایی ایران، 1/ 11، 46، 88، 128، 214، 239)و کوههای‌محلی شلنگ، تاربیشه، گل کیله، کسیل و سنام ازجمله مرتفعات آن به‌شمار می‌رود. رودهای شهرستانک و لانیز که از همین ارتفاعات سرچشمه می‌گیرند و به رودخانۀ کرج می‌ریزند، در سطح ناحیه جریان دارند( فرهنگ جغرافیایی‌آبادیها...، 202، 210، 313، 317؛ نیز نک‍ : کریمان، قصران، 1/ 116، 119، 122، 123). سرچشمۀ اصلی رودخانۀ شهرستانک که جهتی جنوب شرقی ـ شمال غربی دارد، در کوه گل‌کیله، در دامنۀ شمالی توچال واقع است و آبشارهای متعددی در طول مسیر آن ایجاد شده است (همان، 1/ 122، کیهان، 2/ 354). این محدوده باتوجه به ویژگیهای طبیعی آن از گذشته، به‌ویژه در دورۀ ناصری، به عنوان ناحیه‌ای ییلاقی مورد توجه بوده است (اعتمادالسلطنه، 2/ 1302-1303، 1385، 1464، 1518؛ نیز نک‍ : ناصرالدین شاه، 144). 
13 آبادی کوهستانی در محدودۀ این ناحیه وجود دارد که در 1375ش جمعاً486‘2 نفر(654 خانوار)جمعیت داشتند. مرکز ناحیۀ آسارا، روستایی به همین نام و با452 نفر جمعیت است( نشریه...، 16؛ سرشماری، شناسنامه، 14)که بر سر راه کرج به چالوس قرار دارد و بجز آن، مهم‌ترین آبادیهای آن عبارت‌اند از شهرستانک (860 نفر)، تکیۀ سپهسالار(259 نفر) و درده (186 نفر) (همانجا). 
فعالیت ساکنان آبادیها بیشتر باغداری، دامداری، زراعت و کارگری است ( فرهنگ آبادیها (1365ش)، 50، 52؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 186-187، 202-203، 210، 213، 217) و آب مورد نیاز خود را بیشتر از چشمه و رودخانه تأمین می‌کنند ( فرهنگ آبادیها (1367ش)، 70، 72). اهالی شیعی‌مذهب هستند و به زبان فارسی سخن می‌گویند (فرهنگ جغرافیایی ایران، 1/ 11، 46، 88، 128، 189، 214، 239). 
سابقۀ اقامت در این محدوده اگرچه به خوبی دانسته نیست، اما باتوجه به شواهد موجود، به گذشتۀ دور بازمی‌گردد، تا جایی که برخی آبادی شهرستانک را که پهنه‌ای باستانی است، شهر خاراکس پارتی، و برخی دیگر شهر شخرۀ مذکور در وندیداد دانسته‌اند (کریمان، همان، 1/ 41-43؛ گوبینو، 13-14؛ پیرنیا، 3/ 2218). از بناهای کهن موجود در این محدوده، آتشگاه ناهید بر روی یکی از قلل توچال است که به دورۀ ساسانی منسوب است (کریمان، تهران...، 22-23) و به قلعۀ دختر نیز شهرت دارد. قصر ناصرالدین شاه در درۀ گل‌کیله (شهرستانک) که در 1297-1298ق توسط آقا محمدابراهیم خان امین‌السلطان ساخته شده است (معرفت، 107- 108)، از دیگر بناهای کهن این محدوده به‌شمار می‌رود (کریمان، قصران، 1/ 143-144). امام‌زاده سپهسالار (پیرغار) از اعقاب حسن بن علی(ع) در آبادی تکیۀ سپهسالار قرار دارد که ظاهراً در 983ق/ 1575م مرمت شده است (همان، 1/ 444-445؛ نیز نک‍ : فرهنگ جغرافیایی ایران، 1/ 46). علاوه بر اینها، بسیاری از راههای کوهستانی البرز میانی به این ناحیه متصل می‌شود (نیلوفری، 13-14، 22، 24-25؛ نیز نک‍ : ستوده، 1/ 40، 2/ 706، 729) که از آن میان، یکی از راههای کهن البرز میان تهران و مازندران است که با گذشتن از گردنۀ قوچک (شمال شرقی تهران) و آبادی شهرستانک، به کندوان متصل می‌شود(کریمان، همان، 1/ 159، 161-163؛ نیز نک‍ : کیهان، 2/ 349). راهی که شهرستانک را به ساحل خزر متصل می‌سازد، در دورۀ ناصری‌ساخته شده‌است(اعتمادالسلطنه،4/ 1976). همچنین درّه‌ای در این محدوده به نام «کافر دره» وجود دارد که آن را به زردشتیان عهد باستان نسبت می‌دهند (کریمان، همان، 1/ 43).

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآةالبلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1367ش؛ پیرنیا، حسن، ایران باستان، تهران، 1362ش؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371-1374ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1375ش)، شناسنامۀ آبادیهای کشور، شهرستان کرج، مرکز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ همان، نتایج تفصیلی، شهرستان کرج، مرکز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ فرهنگ آبادیهای کشور (1365ش)، شهرستان کرج، مرکز آمار ایران، تهران، 1368ش؛ فرهنگ آبادیهای کشور، سرشماری عمومی کشاورزی (1367ش)، استان تهران، مرکز آمار ایران، تهران، 1369ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (تهران)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1370ش، ج 38؛ فرهنگ جغرافیایی ایران، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1328ش؛ کریمان، حسین، تهران در گذشته و حال، تهران، 1355ش؛ همو، قصران، تهران، 1356ش؛ کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1311ش؛ گوبینو، ژ. آ.، تاریخ ایرانیان، ترجمۀ ابوتراب خواجه نوریان، تهران، 1326ش؛ معرفت، مینا و دیگران، «پیش‌کسوتانی که به تهران مدرن شکل دادند»، تهران پایتخت دویست ساله، به کوشش شهریار عدل و برنار اورکاد، تهران، 1375ش؛ ناصرالدین شاه، روزنامۀ خاطرات در سفر سوم فرنگستان، به کوشش محمداسماعیل رضوانی و فاطمه قاضیها، تهران، 1371ش؛ نشریۀ اسامی عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری به همراه مراکز، معاونت سیاسی وزارت کشور، تهران، 1379ش؛ نیلوفری، پرویز، کرج‌نامه، کرج، 1344ش. 

عباس سعیدی