ازن کره

اُزُنْ‌کُره [ozon-kore(a)]، یا اُزُنوسْفِر، لایه‌ای در بالای جوّ، تقریباً درارتفاع10تا50کیلومتری زمین که مقدار فراوانی‌ازن دارد و توزیع دما در آن عمدتاً به خواص تابشی ازن بستگی دارد.
ازن با فرمول O3، همیشه به مقدار ناچیزی در جو زمین وجود دارد، اما این مقدار در ازن‌کره بیشتر است. ازن در این ناحیه اصولاً بر اثر تابشهای فرابنفش خورشید تشکیل می‌شود. این تابشها که طول موج کوتاه (کوتاه‌تر از 242 نانومتر) دارند، مولکول عادی اکسیژن (O2) را به دو اتم تجزیه می‌کنند؛ سپس اتمهای تشکیل شده با اکسیژن مولکولیِ تجزیه نشده ترکیب می‌شوند تا ازن به وجود آید. ازن پس از تشکیل ممکن است در اثر تابشهای فرابنفش خورشید (با طول موجهای کمتر از 300 نانومتر) به آسانی از بین برود.
به سبب آنکه اکسیژن مولکولی و ازن تابشهای فرابنفش خورشید را به شدت جذب می‌کنند، این تابشها نمی‌توانند به سطوح پایین‌تر جو برسند و اثر نورشیمیایی آنها در ارتفاع کمتر از 20 کم‍ چندان نیست. جذب انرژی خورشیـدی در تـولید بیشتــریـن دمـا در ارتفـاعـی حـدود 50 کم‍ ‌(که آرام مرز یا استراتوپوز یا مزوپیک نامیده می‌شود) اهمیت بسیار دارد. وجود لایۀ ازن در بالای جو، با قدرت جذبی که دارد، تقریباً همۀ تابشهای خورشیدی را که طول موجی کمتر از 290 نانومتر دارند، متوقف، و از رسیدن آنها به سطح زمین جلوگیری می‌کند؛ در غیر این صورت، این تابشها می‌توانند به همۀ موجودات زنده آسیب رسانند، یا آنها را از بین ببرند. آلوده‌کننده‌های هوا، بـه‌ویژه اکسیدهـای نیتروژن و هیدروکربنهای هـالوژن‌دار ــ که بـه‌صورت گرد و گـاز (آئروسُـل) در هـوا پـراکنده می‌شـوند ــ می‌توانند به ازن‌کره نفوذ کنند و تخریب ازن را سرعت بخشند. اهمیت نتایج این پدیده به محدود کردن مصرف ترکیبات‌هالوژن و وضع مقرراتی درمورد مقدار مجاز اکسیدهای نیتروژن در گازهای خروجی از اگزوز اتومبیلها انجامیده است.
هر چنـد ضخامت لایۀ ازن در ارتفـاعات بالا به حدود 40 کم‍ می‌رسد،اما با درنظرگرفتن رقیق‌بودن جو زمین در آن ارتفاعات، مقدار کل ازن (در مقایسه با گازهای فراوان‌تر جو) بسیار کم است؛ چنان‌که اگر فشار همۀ ازن موجود در یک ستون فرضی عمودی را که به بالای جو می‌رسد، به فشار سطح دریا برسانیم، لایه‌ای با ضخامت فقط چند میلی‌متر تشکیل می‌شود.    (107)