آزموده

آزْموده ](a)[āzmūde، حـسـیـن (1287- 1378ش\ 1908-1999م)، سپهبد، دادستان دادگاه نظامی دکتر مصدق و رئیس دادرسی ارتش. او از فارغ التحصیلان دانشکدۀ افسری و دانشگاه جنگ بود و در 1307ش وارد خدمت ارتش شد (نک‍ : کیهان، شم‍ 5376، ص 1) و تا 1330ش در مشاغل مختلف مشغول به خدمت بود (نک‍ : عاقلی،1\ 15). در اواخر همان‌سال او و گروهی‌از افسران، سازمان افسران ناسیونالیست (سازمانی طرفدار برخی اصلاحات در ارتش) را بنیان گذاشتند (کاتوزیان، 248) و او یکی از اعضای هیئت‌مدیره شد (مصوررحمانی، 109). 

 آزموده در 1330ش، در سمت معاون اول دادستانی ارتش، درجۀ سرتیپی گرفت، و در همان سال به ریاست ادارۀ مهندسی ارتش منصوب شد(عاقلی، همانجا). پس از کودتای 28 مرداد 1332 با ارتقا به درجۀ سرلشکری، به دادستانی ارتش منصوب گردید(بهزادی، 2\ 392)، در بازجویی از دکتر مصدق شرکت مستقیم داشت (نک‍ : کاتوزیان، 357) و در محاکمۀ او دادستان بود (نک‍ : مصدق...، 1\ 47-63). در سالهای بعد، دادستانی دادگاههای بسیاری از افسران و رهبران سیاسی نظیر سپهبد قرنی (طلوعی، 937)، آیت‌الله کاشانی (خواندنیها، شم‍ 81، ص 10) و دکتر فاطمی (شیفته، 398-400) را برعهده داشت. در مهر 1338 به درجۀ سپهبدی ارتقا یافت و رئیس دادرسی ارتش شد ( کیهان، شم‍ 5381، ص 14). 
آزموده در 17 خرداد 1340 به تقاضای خویش و موافقت شاه بازنشسته شد(نک‍ : عاقلی، 1\ 16) و در همان روز با انتشار نامه‌ای خود را به منافع و مصالح ملت متعهد اعلام کرد (همو، 1\ 15). انتشار این نامه، او را با دولت علی امینی عملاً درگیر، و در 25 خرداد همان سال طی نامۀ دیگری بر ضد دولت اعلام جرم کرد( کیهان، شم‍ 5384، ص 17)؛ دولت نیز متقابلاً و احتمالاً هماهنگ با شاه (نک‍ : خواندنیها، شم‍ 79، ص 2) او را به جرایمی متهم، و در 30 خرداد بازداشت کرد (کیهان، شم‍ 5386، ص 23)، ولی چند هفته بعد آزاد شد (خواندنیها، شم‍ 85، ص 2). پس از آن در ایام بازنشستگی گاه به عنوان حقوقدان به جلساتی دعوت می‌شد (عاقلی، 1\ 16). در آبان 1357 هم در جلسه‌ای که از امرای ارتش برای بررسی اوضاع انقلابی کشور تشکیل شد، شرکت کرد (نک‍ : آبادیان، 312-313). 
آزموده در اواسط بهمن 1357 به اروپا رفت (عاقلی، همانجا) و طی سالها اقامت در آنجا، با نشریات سلطنت‌طلبان همکاری کرد (نک‍ : کاتوزیـان، 377) تا در 1378ش درگذشت (نک‍ : عاقلی، همانجا). 
آزموده افسری مطیع دستور فرماندهان خود و عمیقاً در خدمت رژیم سلطنتی بود. مخالفت او با دولت امینی، جز شرکت کردن در بازی سیاسی برای مشروعیت بخشیدن به دولت و نزدیک کردن امینی به جبهۀ ملی، دلیل دیگری نداشت. حضور او در سازمان افسران ناسیونالیست نیز احتمالاً انگیزه‌ای جز تقویت آن سازمان برای مقابله با نفوذ سازمان افسران حزب تودۀ ایران در ارتش نداشته است. 

مآخذ

آبادیان، حسین، زندگی‌نامۀ سیاسی دکتر مظفر بقایی، تهران، 1377ش؛ بهزادی، علی، شبه‌خاطرات، تهران، 1377ش؛ خواندنیها، 3 تیر 1340، س 21، شمـ 79؛ همان، 10 تیر 1340، س 21، شمـ 81؛ شیفته، نصرالله، زندگی‌نامه و مبارزات سیاسی دکتر سیدحسین فاطمی، تهران، 1364ش؛ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، تهران، 1372ش؛ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، 1380ش؛ کاتوزیان، همایون، مصدق و نبرد قدرت در ایران، ترجمۀ احمد تدین، تهران، 1379ش؛ کیهان، 17 خرداد 1340، شم‍ 5376؛ همان، 23 خرداد 1340، شمـ 5381؛ همان، 27 خرداد 1340، شم‍ 5384؛ همان، 30 خرداد 1340، شمـ 5386؛ مصدق در محکمۀ نظامی، به کوشش جلیل بزرگمهر، تهران، 1363ش؛ مصور رحمانی، غلامرضا، خاطرات سیاسی، 25 سال در نیروی هوایی ایران، تهران، 1364ش.    

 مسعود کوهستانی‌نژاد