ازری

اُزْری [ozrī]، از خاندانهای اهل‌ علم‌ و ادب‌ و ثروتمند عراقی‌ كه‌ اعضای آن‌ در 3 سدۀ اخير در بغداد نامی‌ پرآوازه‌ داشتند. اين‌ خاندان‌ از آن‌رو كه‌ نيای بزرگشان‌ به‌ تجارت‌ «اُزر» (پارچه‌هایی از پنبه‌ و پشم‌) اشتغال‌ داشت‌، اُزری ناميده‌ شدند. شيخ‌ كاظم‌ و شيخ‌ محمدرضا فرزندان حاج محمد بن مراد مشهورترين‌ اعضای اين‌ خاندان‌اند:

1. شيخ كاظم (1143- 1211ق\ 1730-1796م)

شــاعـر مديحه‌سرای شيعی‌. وی تحصيلات‌ خود را در 20 سالگی‌ نيمه‌تمام‌ گذاشت. او در تشیع سخت تعصب داشت و با آنکه ريش‌ می‌تراشيد و سبلت‌ برمی‌تافت‌ و كفش‌ قرمز يمنی‌ می‌پوشيد و همواره‌ مسلح‌ بود، مورد احترام‌ سيدمهدی بحرالعلوم‌ و شيخ‌ جعفر كاشف‌ الغطاء بود و با خاندانهای سرشناس‌ بغداد چون‌ آل‌ شاوی و آل‌ حيدری و... پيوند داشت‌.
مدح‌ اهل‌ بيت‌ نبوت‌ به‌ خصوص‌ حضرت‌ علی‌ و رثای امام‌ حسين‌(ع‌) در اشعار او از جايگاهی‌ ويژه‌ برخوردار است‌. ازری بيشتر شهرت‌ خود را مديون‌ قصيدۀ هائيه‌ است‌ كه‌ «الفيه‌»، «ازريه‌» و «شمسيه»‌ نيز ناميده‌ شده‌ است‌. وی در كرخ‌ بغداد درگذشت‌ و در كاظمين‌ در مقبرۀ‌ خانوادگی‌ به‌ خاك‌ سپرده‌ شد. 

2. شيخ‌ محمدرضا (د 1240\ 1825م‌)

ادیب، شاعر و مداح اهل بیت(ع). وی با وجود دلیری و زورمندی چندان فروتنی داشت که برادرش، شیخ کاظم تا زنده بود، فضل و ادب خویش آشکار نکرد. برخی او را در شاعری برتر از برادرش دانسته‌اند. بیشتر اشعار شیخ محمدرضا مدایح و مراثی است.
وی در فاجعۀ‌ حملۀ‌ وهابيان‌ به‌ كربلا قصيده‌ای سرود كه‌ بر شهرتش‌ افزود. شیخ محمدرضا پس از 80 سال زندگی درگذشت و در کنار برادرش‌ به خاك‌ سپرده شد. 
افزون بر افراد این خاندان، یکی دیگر از رجال سیاسی و ادبی بغداد به ازری شهرت دارد و او عبدالحسین ازری است. وی از 15 سالگی‌ شعر می‌سرود و جايزۀ‌ شعر «الوطن‌» را به دست آورد. در دوران‌ آشوب‌ و انقلاب‌ و جنگهای داخلی‌ و نيز هنگامۀ‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌، روزنامه‌های الروضه‌، مصباح‌ الشرق‌، اخوت‌ (به‌ دو زبان‌ عربی‌ و فارسی) و جز آنها را يكی‌ پس‌ از ديگری منتشر ساخت‌. با شروع‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌ دستگير و به‌ خاك‌ عثمانی‌ تبعيد شد و پس از چندی به عراق بازگشت. با آغاز انقلاب‌ 1920م عراق‌ به‌ صف‌ انقلابيون‌ پيوست‌، وی در رثای ميرزای شيرازی، ابياتی‌ شورانگيز سرود كه‌ در ضمن‌ آن‌، سیاست‌ بريتانيا را مورد نكوهش‌ قرار داد. ازری پس‌ از انقلاب‌ عـراق‌، مدير شـركت‌ راه‌ آهن‌ شهـری بغداد ـ كاظمين‌ شد. او در اشعارش جز رسول‌ اكرم‌ (ص‌) و خاندان‌ عصمت‌ و طهارت‌ (ع‌) را نمی‌ستايد. دیوان عبدالحسين‌ ازری و اثری دیگر از او با عنوان البوران به چاپ رسیده است.*

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛ همو، طبقات اعلام الشیعة، مشهد، 1404ق؛ ازری، عبدالحسین، دیوان، به کوشش مکی سیدجاسم و شاکر هادی شکر، بیروت، مؤسسة النعمان؛ ازری، کاظم، الازریة فی مدالنبی و الوصی و الآل (ص)، به کوشش محمدرضا مظفر، بیروت، 1409ق\ 1989م؛ همو، دیوان، به کوشش شاکر هادی شکر، بیروت\ کویت، 1400ق\ 1980م؛ امین، حسن، دائرة المعارف الاسلامیة الشیعیة، بیروت، 1401ق\ 1981م؛ همو، الموسوعة الاسلامیة، بیروت، 1399ق\ 1979م؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، 1403ق\ 1983م؛ امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیلة، قم، 1355ق\ 1936م؛ بطی، رفائیل، الادب العصری فی العراق العربی، مصر، 1342ق\ 1923م؛ حسنی، عبدالرزاق، تاریخ الصحافة العراقیة، صیدا، 1391ق\ 1971م؛ خاقانی، علی، شعراء الغری، نجف، 1376ق\ 1956م؛ خلیلی، جعفر، مقدمه بر دیوان عبدالحسین ازری (هم‍ ‌)؛ همو، موسوعة العتبات المقدسة، قسم الکاظمین، بغداد، 1390ق\ 1970م؛ داغر، یوسف، مصادر الدراسة الادبیة، بیروت، 1983م؛ زرکلی، اعلام؛ شُبّر، جواد، ادب الطف، بیروت، 1400ق\ 1980م؛ شکر، شاکر هادی، مقدمه و حاشیه بر دیوان کاظم ازری (هم‍ ‌)؛ عاصی، میشال، الفن و الادب، بیروت، 1980م؛ عزاوی، عباس، تاریخ الادب العربی فی العراق، بغداد، 1382ق\ 1962م؛ عزالدین، یوسف، الشعر العراقی الحدیث، قاهره، دارالمعارف؛ فیاض، عبدالله، الثورة العراقیة الکبرى، بغداد، 1975م؛ قمی، عباس، الفوائد الرضویة، تهران، 1327ش؛ همو، الکنى و الالقاب، تهران، 1397ق؛ همو، مفاتیح الجنان، ترجمۀ الاهی قمشه‌ای، تهران، 1383ق\ 1342ش؛ کمال‌الدین، محمدعلی، الثورة العراقیة الکبرى، بغداد، 1391ق\ 1971م؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، 1369ش؛ مظفر، محمدرضا، مقدمه بر الازریة (نک‍ : هم‍ ، ازری، کاظم).  

 ایران‌ناز کاشیان