افضل خان

افضل خان \afzal xān\، امير محمد (1230-1284 ق / 1815- 1867 م)، ملقب‌ به‌ سردار كلان،‌ پادشاه‌ افغانستان و پسر مهتر امير دوست‌ محمد خان،‌ بنيان‌گذار سلسلۀ محمدزايی‌. 
افضل خان‌ از دوران‌ جوانی‌ نقشی‌ اساسی‌ در فعاليتهای سياسی‌ و جنگهای پدرش‌ چون‌ جنگ‌ با شاه‌ شجاع‌ (1250 ق) و حمله‌ به‌ پيشاور (1253 ق) برای كسب‌ قدرت‌ برعهده‌ داشت‌ (عبدالرحمان‌، 1 / 6؛ فيض‌ محمد، 1 / 123، 125). 
در 1259 ق، دوست‌ محمد خان‌ از هند به‌ كابل‌ بازگشت‌ و چون‌ به‌ سلطنت‌ رسيد، فرزند خود افضل خان‌ را بر بخشهايی‌ از قلمرو حكومت‌ خويش‌ منصوب‌ كرد (نک‍ : دولت‌آبادی، 40، 45؛ عبدالرحمان، 1 / 8، 59؛ فيض‌ محمد، 1 / 209-210، 2 / 200، 263، 268؛ غبار، 590). 
افضل خان‌ در اين‌ دوران‌، به‌‌دستور پدرش‌، به‌‌ياری و راهنمايی‌ كارشناسان‌ نظامی‌ اروپايی‌ و افسران‌ هندی، ارتشی‌ به‌‌روش‌ نوين‌ سازمان‌دهی‌ كرد و فرماندهی‌ كل‌ ارتش‌ را به‌ مستر كمبل‌ داد كه‌ به‌ اسلام‌ گرويده‌، و نام‌ شير محمد خان‌ گرفته‌ بود (عبدالرحمان‌، 1 / 6، 77- 78). 
دوست‌ محمد خان‌ در 1279 ق / 1862 م در هرات‌ درگذشت‌ و سومين‌ پسرش‌، شير علی‌ خان‌ (سل‍ 1279- 1295 ق / 1862- 1878 م)، جانشين‌ او شد (همو‌، 1 / 56-57). افضل خان همچنان بر حکومت ترکستان افغان باقی ماند و سرانجام بر اثر وبا درگذشت (همو، 1 / 116، 119؛ فیض محمد، 2 / 295). 

مآخذ

دولت‌آبادی، بصير احمد، شناسنامۀ افغانستان‌، قم‌، 1371 ش؛ عبدالرحمان‌ خان‌، حالات‌ والاحضرت‌ امير عبدالرحمان خان‌، مشهد، 1319 ق؛ غبار، غلام‌ محمد، افغانستان‌ در مسير تاريخ‌، قم‌، 1359 ش؛ فيض‌ محمد، سراج‌ التواريخ‌، كابل‌، 1331 ق. 

هدى سيدحسين‌زاده‌ (دبا)