اشرف اوغلی

اشرف‌اوغلی \ašraf-oqlī\، عبدالله بن احمد اشرف بن محمد رومی، صوفی و شاعر سدۀ 8 - 9 ق / 14- 15 م و مؤسس طریقت اشرفیه در ترکیۀ عثمانی. 
به مناسبت نام پدر، به اشرف‌اوغلی، و نیز ابن‌اشرف و اشرف‌زاده مشهور شد (IA, IV / 396؛ «دائرة‌‌المعارف جدید ... »، III / 859؛ «دائرة‌المعارف ترک»، XV / 476)، و ازآنجاکه زادگاهش ازنیق بود، به ازنیقی نیز شهرت یافت (همانجا).
اشرف‌اوغلی میان مردم هواداران بسیار، و به گفتۀ اولیا چلبی 70هزار مرید داشت (نک‍ : «دائرة‌المعارف زبان ... »، III / 116). افزون‌بر این، در میان رجال عصر نیز عده‌ای وابستۀ او بودند، چنان‌که محمودپاشا از صدراعظمهای سلطان محمد فاتح، به او منسوب بود (IA, IV / 397)؛ از سوی دیگر، چون مادر بیمار سلطان را شفا داده بود، در پی دعوت مکرر سلطان به استانبول رفت و پس از چندی دوباره به ازنیق بازگشت و در همان‌جا درگذشت («دائرة‌المعارف زبان»، همانجا؛ رفعت، 1 / 180؛ بروسه‌لی، 1 / 17).
طریقت اشرفیه، که اشرف‌اوغلی مؤسس آن است، تلفیقی از طریقت بایرامیه و قادریه و آراء امیرسلطان است («دائرة‌المعارف ترک»، همانجا). قادریۀ شمال غربی آناتولی، اشرف‌اوغلی را «پیرثانی» خوانده‌اند («دائرة‌المعارف زبان»، همانجا). افزون‌بر آراء طریقتهای یادشده، در اساس این طریقت، کناره‌گیری از مردم در 
حد امکان، مجاهده و ریاضت نفس قرار دارد. چله‌نشینی نیز از لوازم سلوک است و سالک باید در صورت توانایی جسمی 6 سال روزه بگیرد، گرچه این روزه اجباری نیست («دائرة‌المعارف ترک»، همانجا). اشرف‌اوغلی ابتدا کلاه شش‌تَرکی که سکه‌ای بالای آن بود، بر سر می‌گذاشت، اما به توصیۀ حسین حموی، آن سکه را برداشت و شمار ترکهای کلاه را به 7 رسانید که اشاره به هفت‌آسمان داشت. مشایخ اشرفیه کلاه سفید، و درویشان کلاه سبز بر سر می‌گذاشتند (پاکالین، I / 566-567؛ IA، همانجا).

آثـار

از اشرف‌اوغلی آثاری به نظم و نثر باقی مانده، و دیوان او بارها چاپ شده است (میدان لاروس، IV / 405). مزکی النفوس او از آثار مهم تصوف در ترکیه است که تاکنون چندین بار به چاپ رسیده است. افزون‌بر اینها از وی رساله‌هایی نیز در دست است که به‌‌صورت خطی باقی مانده‌اند، ازجمله: طریقت‌نامه، دلائل النبوة، فتوت‌نامه، عبرت‌نامه، معذرت‌نامه یا هدیة ‌الفقرا، الست‌نامه، نصیحت‌نامه، حیرت‌نامه، مناجات‌نامه، اسرار الطالبین و تاج‌نامه («آثار ... »، III / 32-33؛ بغدادی، 1 / 470). شرح قصاید شیخ صفی و ورد کبیر را هم جزو آثار او نام برده‌اند (همانجا).
دیوان اشرف از نظر بررسیِ سیر تحولِ زبان ترکی عثمانی ارزشمند است (بروسه‌لی، همانجا). او هم به وزن عروضی و هم به وزن هجایی شعر می‌سرود، اما در شعر هجایی مهارت بیشتری داشت و به عروض و قافیه اهمیت چندانی نمی‌داد («دائرة‌المعارف ترک»، XV / 477؛ پاکالین، I / 565). وی در کنار شعر غنایی، شعر تعلیمی هم دارد («آثار»، همانجا). زبان شعر او ساده است، اما گاه از کلمات عربی و فارسی در شعر خویش بهره جسته است. نثر او از زیباترین نمونه‌های نثر ترکی سده‌های 8 - 9 ق / 14- 15 م به‌ شمار می‌رود («دائرة‌المعارف ترک»، «آثار»، همانجاها).

مآخذ

بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1333 ق / 1915 م؛ بغدادی، هدیه؛ رفعت افندی، احمد، لغات تاریخیه و جغرافیه، استانبول، 1299 ق؛ نیز:

Büyük Türk Klâsikleri, Istanbul, 1985; IA; Meydan Larousse, Istanbul, 1987; Pakalιn, M. Z., Osmanlι tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, Istanbul, 1983; Türk ansiklopedisi, Ankara, 1968; Türk dili ve edebiyatι ansiklopedisi, Istanbul, 1979; Yeni Türk ansiklopedisi, Istanbul, 1985.

توفیق هاشم‌پور سبحانی (دبا)