اسعد افندی

اَسْعَدْاَفَنْدی‌، محمد ( 1096-1166ق‌/ 1685-1753م‌)، ادیب‌، شاعر و شیخ‌ الاسلام‌ حكومت‌ عثمانی‌. وی‌ در خاندانی‌ اهل‌ علم‌ و فضیلت‌ پرورش‌ یافت‌. پدرش‌ ابواسحاق‌ اسماعیل‌ و نیز برادرش‌ هر دو شیخ‌ الاسلام‌ بودند و او به‌ سبب‌ نام‌ پدر به‌ ابواسحاق‌ زاده‌ نیز شهرت‌ داشت‌ (ثریا، 332؛ «دائرةالمعارف‌ زبان‌...1»، EI2; III/ 86 ). 
اسعد افندی‌ در استانبول‌ زاده‌ شد و نزد پدرش‌ و محمد افندی‌ مطول‌چی‌ و برخی‌ دیگر به‌ تحصیل‌ پرداخت‌ («دائرۀالمعارف‌ زبان‌»، نیز ثریا، همانجاها). در 1122ق‌/ 1710م‌ پس‌ از رسیدن‌ به‌ رتبۀ مدرسی‌، در گالاتا سرای‌ به‌ تدریس‌ پرداخت‌ (IA, IV/ 359). چندی‌ بعد نخست‌ به‌ سمت‌ قضای‌ سالونیك‌، و در 1147ق‌ به‌ عنوان‌ قاضی‌ در مكه‌ به‌ كار گمارده‌ شد. در 1150ق‌ هنگامی‌ كه‌ قاضی‌ عسكر آناتولی‌ بود، در لشگركشی‌ اتریش‌ شركت‌ كرد و به‌ سبب‌ درایتی‌ كه‌ از خود نشان‌ داد، توانست‌ در مذاكرات‌ صلح‌ شركت‌ كند (2 EI ؛ «دائرة المعارف‌ زبان‌»، III/ 86-87) و از امضا كنندگان‌ قرارداد بلگراد باشد. از این‌رو، در همانجا برای‌ تصدی‌ قضای‌ روم‌ ایلی‌ برگزیده‌ شد («دائرۀالمعارف‌ ترك‌»، XV/ 389)؛ اما انتصاب‌ وی‌ به‌ این‌ سمت‌ دیری‌ نپایید، گرچه‌ چندی‌ بعد در 1159ق‌ بار دیگر صدر روم‌ ایلی‌ شد، ولی‌ این‌ بار نیز پس‌ از اندك‌ زمانی‌ مقام‌ خود را از دست‌ داد. سرانجام‌ در 1161ق‌/ 1748م‌ به‌مقام‌ شیخ‌الاسلامی نایل‌ آمد،اما در شعبان‌1162 بركنار،و به‌ گلیبولی‌ تبعید شد (ثریا، 333؛ EI2). در 1165ق‌ پس‌ از بخشوده‌ شدن‌ از سوی‌ سلطان‌ محمود اول‌ (حك 1143- 1167ق‌/ 1730- 1754م‌)، به‌ استانبول‌ بازگشت‌ و چندی‌ بعد در همانجا درگذشت‌ و در صحن‌ مسجدی‌ كه‌ در نزدیكی‌ سلطانیه‌ به‌ همت‌ پدرش‌ ساخته‌ شده‌ بود، به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (بروسه‌لی‌، 1/ 238؛ IA, IV/ 360).
اسعد افندی‌ در شاعری‌ شهرت‌ چندانی‌ نیافت‌، با این‌ حال‌، «نظیره‌»هایی‌ كه‌ در استقبال‌ از اشعار شاعران‌ كلاسیك‌ ترك‌ چون‌ باقی‌، بنی‌ و ندیم‌ سروده‌، ارزشمند است‌. وی‌ همچنین‌ به‌ فارسی‌ و عربی‌ نیز اشعار دلنشینی‌ دارد («دائرۀالمعارف‌ ترك‌»، «دائرۀالمعارف‌ زبان‌»، همانجاها)، اما به‌ سبب‌ تسلط بر موسیقی‌ كلاسیك‌ به‌ عنوان‌ موسیقی‌دان‌ و آهنگسازی‌ برجسته‌ آوازه‌ای‌ بلند (یافت‌ IV/ 361 ,IA؛ «دائرۀالمعارف‌ ترك‌»، همانجا). 
وی‌ پدر شاعرۀ مشهور فطنت‌ خانم‌ و نیز شریف‌ افندی‌ِ مدرس‌ است‌ كه‌ دو بار به‌ شیخ‌الاسلامی‌ حكومت‌ عثمانی‌ رسید (ثریا، نیز همانجا؛ EI2).

آثار

1. لهجۀ اللغات‌. این‌ كتاب‌ كه‌ مهم‌ترین‌ اثر اوست‌، فرهنگ‌ واژه‌های‌ تركی‌ به‌ فارسی‌ و عربی‌ است‌ و در 1216ق‌/ 1801م‌ در استانبول‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌. 2. ترجمه‌ و تفسیر آیۀ الكرسی‌، كه‌ در استانبول‌ (1314ق‌/ 1896م‌) منتشر شد. 3. اطرب‌ الآثار فی‌ تذكرۀ عرفاء الادوار. این‌ اثر را ولد ایزبوداك‌ به‌ زبان‌ ساده‌ای‌ بازنویسی‌ كرد و در 1893م‌ به‌ چاپ‌ رساند. 4. دیوان‌. از این‌ اثر دست‌نوشته‌هایی‌ در برخی‌ از كتابخانه‌های‌ استانبول‌ از جمله‌ كتابخانۀ دانشگاه‌ استانبول‌ و نیز کتابخانۀ ملت موجود است (IA، ،«دائرةالمعارف ‌زبان‌»، همانجاها). 

مآخذ

بروسه‌لی‌، محمدطاهر، عثمانلی‌ مؤلفلری‌، استانبول‌، 1333ق‌؛ ثریا، محمد، سجل‌ عثمانی‌ ( تذكرۀ مشاهیر عثمانیه‌ )، استانبول‌، 1308ق‌؛ نیز: 

EI 2 ; IA; Türk ansiklopedisi, Ankara, 1968; Türk dili ve edebiyati ansiklopedisi, Istanbul, 1977. 
جلال‌ خسروشاهی‌