اسحاق سکوتی

اِسْحاقِ سُكوتی‌ (1285-1321ق‌/ 1868-1903م‌)، از بنیان‌ گذاران‌ اصلی‌ جمعیت‌ اتحاد و ترقی‌ (ه م‌) در دورۀ عثمانی‌. برخی‌ او را از كردهای‌ دیار بكر دانسته‌اند (لویس‌، 197).
در اوایل‌ سدۀ 14ق‌/ اواخر سدۀ 19م‌ به‌ رغم‌ استبداد سلطان‌ عبدالحمید ثانی‌، نوشته‌های‌ میهن‌پرستان‌ ترك‌ در مدارس‌ عالی‌ خوانده‌ می‌شد كه‌ در آگاهی‌ افكار و پیدایش‌ جمعیتها تأثیر بسزایی‌ داشت‌ (بایور، I(1)/ 64)، چنانكه‌ در مۀ 1889 عده‌ای‌ از دانشجویان‌ دانشكدۀ پزشكی‌ نظامی‌ به‌ رهبری‌ ابراهیم‌ تمو - كه‌ اصلاً از اهالی‌ آلبانی‌ بود - جمعیتی‌ را تشكیل‌ دادند كه‌ اسحاق‌ سكوتی‌ نیز جزو نخستین‌ بنیان‌گذاران‌ آن‌ بود (رامساور، 31 -30 ؛ بدوی‌ كوران‌، 30). اسحاق‌ سكوتی‌ از اندیشه‌های‌ نامق‌ كمال‌ تأثیر پذیرفت‌ و در انتشار و تبلیغ‌ آنها نقش‌ مهمی‌ داشت‌ (همو، 35). با شكست‌ كودتای‌ 1313ق‌/ 1895م‌ كه‌ جمعیت‌ اتحاد و ترقی‌ در استانبول‌ سركوب‌ شد، برخی‌ از اعضای‌ آن‌ به‌ خارج‌ گریختند (شاو، 2/ 438) و اسحاق‌ سكوتی‌، همراه‌ با احمدبیك‌ یكی‌ از استادان‌ دانشكدۀ پزشكی‌ به‌ رودس‌ تبعید شد، اما سكوتی‌ چندی‌ بعد از آنجا گریخت‌ و در پاریس‌، به‌ جمعیت‌ «تركهای‌ جوان‌» پیوست‌. او كه‌ در زمرۀ رهبران‌ آن‌ گروه‌ درآمده‌ بود (رامساور، 53 ,42 ؛ EI2, IV/ 113)، به‌ مبارزه‌ و فعالیت‌ خود همچنان‌ ادامه‌ داد (احمد رفیق‌، 3/ 1082). آنگاه‌ در مصر هستۀ جدیدی‌ تشكیل‌ داد و به‌ نشر چندین‌ روزنامه‌ پرداخت‌ (شاو، همانجا). سپس‌ در1897م‌ همراه‌ با دیگر مبارزان‌، روزنامۀ عثمانلی‌ را در ژنو منتشر كرد (احمد رفیق‌، همانجا؛ كوتای‌، XV/ 9204؛ رامساور، 70). اما با تدبیر عبدالحمید كه‌ به‌ گردانندگان‌ روزنامه‌ مأموریتهایی‌ با حقوق‌ كافی‌ محول‌ كرد، در 1899م‌ انتشار آن‌ متوقف‌ شد. از آن‌ جمله‌ اسحاق‌ سكوتی‌ را با سمت‌ پزشك‌ رسمی‌ سفارت‌ كبرای‌ عثمانی‌ به‌ رم‌ فرستاد (احمد رفیق‌، 3/ 1083؛ بایور، I(1)/ 322؛ رامساور، 71). با اینهمه‌، یكی‌ دو تن‌ از آنان‌ ارتباط خود را با جمعیت‌ تركهای‌ جوان‌ همچنان‌ حفظ كردند و حقوق‌ دریافتی‌ را در راه‌ انتشار روزنامۀ دیگر هموطنان‌ مبارزشان‌ خرج‌ می‌كردند (همانجا؛ بایور، همانجا و حاشیۀ 106) كه‌ از آن‌ میان‌ اسحاق‌ نیز هزینۀ روزنامۀ عثمانلی‌ را كه‌ انتشار آن‌ در لندن‌ ادامه‌ می‌یافت‌، برعهده‌ گرفت‌ (لویس‌، 201 ؛ رامساور، همانجا). 
اسحاق‌ همچنان‌ به‌ مبارزۀ خود ادامه‌ می‌داد، تا اینكه‌ در سان‌ رِمو (از بنادر ایتالیا واقع‌ در ساحل‌ مدیترانه‌) درگذشت‌. در 1909م‌، دوست‌ او، رضانور، جنازۀ وی‌ را به‌ استانبول‌ منتقل‌ كرد و در كنار مقبرۀ سلطان‌ محمود به‌ خاك‌ سپرد (EI2، همانجا). 

مآخذ

احمد رفیق‌، عبدالحمید ثانی‌ و دور سلطنتی‌، استانبول‌، 1327ق‌؛ شاو، استانفوردجی‌ و ازل‌ كورال‌ شاو، تاریخ‌ امپراتوری‌ عثمانی‌ و تركیۀ جدید، ترجمۀ محمود رمضان‌زاده‌، مشهد، 1370ش‌؛ نیز: 

Bayur, Y . H . , Turk inkliab o tarihi , Ankara, 1983 ; Bedevi Kuran, A., Inkilap tarihimiz ve Jon Turkler, Istanbul, 1945; EI 2 ; Kutay , C . , Turkiye istiklal ve hurriyet mucadeleleri tarihi, Istanbul, 1980- 1982; Lewis, B., The Emergence of Modern Turkey, London, 1968; Ramsaur, E.E., Jon Turkler ve 1908 ihtilal, Istanbul, 1972. 
ابوالحسن‌ دیانت‌