استوری

اِسْتوری، چارلز امبروز (1888-1967م/ 1267-1346ش)، خاورشناس انگلیسی، استاد زبان و ادب عرب، ایران‌شناس و از بزرگ‌ترین کتاب‌شناسان فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی. 
او در شهر بلک هیل ناحیۀ دارام در شمال انگلستان زاده شد. تحصیلات دانشگاهی را در یونانی، لاتین و زبانهای شرقی در کمبریج به پایان رساند و سپس در همان دانشگاه به تدریس پرداخت. در 1914م به استادی زبان عربی در کالج اسلامی انگلو ـ اُرینتال (دانشگاه علیگره کنونی) برگزیده شد و در 1919م به عنوان کمک کتابدار دیوان هند لندن انتخاب شد. در 1927م به مقام کتابداری این اداره ارتقا یافت (مردیث ـ اونز، 182؛ برگل، 8-9). در 1933م که رنلد الین نیکلسن (د 1945م) استاد عربی و جانشین ادوارد براون به سبب سالخوردگی از تدریس کناره گرفت، استوری که چندی شاگرد او بود، به جانشینی وی به عنوان استاد عربی در دانشگاه کمبریج برگزیده شد (طاهری، 241) و تا 1947م که بازنشسته شد، در این مقام بود (مردیث ـ اونز، همانجا). 
استوری تا واپسین روزهای عمر به پژوهش ادامه داد و سرانجام در شهر کوچک هو واقع در جنوب انگلستان بر ساحل دریای مانش درگذشت. وی در واپسین سالهای زندگی، تقریباً انزوا گزید و یکسره غرق کارهای تحقیقی خود بود (همانجا). او که مردی آرام، حساس و کناره‌گیر بود، تا پایان عمر همسری برنگزید و کمتر با دیگران در می‌آمیخت، اما شاگردان علاقه‌مند را همواره مورد تشویق قرار می‌داد و راهنمایی می‌کرد. استوری که عضو انجمن سلطنتی آسیایی و سخت دلبستۀ آن بود، خانۀ مسکونی، کتابخانۀ نفیس و انبوه یادداشتهای خود را به این انجمن واگذار کرد (همانجا؛ افشار، 322؛ برگل، 9). 

آثـار

از استوری آثاری دربارۀ ویرایش کتاب، کتاب‌شناسی و نیز شماری مقاله بر جای مانده است که مهم‌ترین آنها عبارتند از: 
1. ویرایش و چاپِ الفاخر، تألیف مفضّل بن سلمه، لیدن، 1915م. 
2. «یادداشتهایی در قاموس‌نویسی»، به افتخار ادوارد براون (برگل، 9، حاشیۀ 9). 
3. «فهرست نسخ خطی عربی در کتابخانۀ دیوان هند لندن»، در دو جلد، بخش اول از جلد 2: «آثار قرآنی»، لندن، 1930م. 
4. «فهرست‌نامه دربارۀ نظامی»، مقاله‌ای است به فارسی، در روزگار نو (س 1، شم‍ 1)، دربارۀ فهرست نسخه‌های خطی و چاپی کتابهای نظامی و آثاری که دربارۀ او نوشته شده است. 
5. ادبیات فارسی، این مجموعه، بزرگ‌ترین کار تحقیقی استوری است که بیشتر عمر خویش را بر سر تألیف آن نهاده است و شامل فهرست بسیاری از کتابهای فارسی همراه با زندگی‌نامۀ موجز و سودمندی از نویسندگان آنهاست. چنانکه استوری خود در مقدمۀ جلد اول می‌گوید: وی در نگارش این کتاب بر آن بوده که اثری چون «تاریخ آثار عربی» بروکلمان گرد آورد. اما استوری، برخلاف بروکلمان، ترتیب زمانی و مکانی را مبنای طبقه‌بندی کتابها قرار نداده، بلکه مطالب را به ترتیب موضوعی تنظیم کرده است. برخی چون کلود کائن، تاریخ‌شناس معروف فرانسوی، شیوۀ استوری را ترجیح داده‌اند (برگل، 9-11، 12، حاشیۀ 16). پیری و ضعف مزاج مانع از آن شد که استوری همۀ یادداشتهای خود را در زمان حیات خویش به چاپ برساند. در زمان وی تنها جلد اول مجموعۀ ادبیات فارسی در دو بخش انتشار یافت، اما پس از طبع 4 جزوه از مجلد اول، دریافت که حجم آن بیش از حد معمول خواهد شد. از این‌رو آخرین جزوه را با عنوان بخش 2 در مجلدی جداگانه منتشر ساخت. 4 جزوۀ اول، شامل آثار قرآنی، تاریخ و زندگی‌نامه‌ها در یک مجلد در 1927م و جزوۀ پنجم، با عنوان بخش 2 شامل ادامۀ زندگی‌نامه‌ها، افزوده‌ها، ویرایشها و فهرستهای گوناگونِ جزوات پنجگانه، در مجلدی دیگر در 1958م انتشار یافت. بقیۀ یادداشتهای مرتب شدۀ استوری که به انجمن سلطنتیِ آسیایی داده شده بود، چندین سال پس از مرگ وی بررسی، و آمادۀ چاپ شد. بخش 2 از مجلد دوم (ویرایشِ ج. د. پیرسُن) شامل معرفی کتابهای پزشکی در 1971م، و بخش 1 از همین مجلد شامل ریاضیات، اوزان و مقادیر، ستاره‌شناسی، علم احکام نجوم و جغرافیا در 1972م به چاپ رسید. بخش 3 از مجلد دوم، در معرفی دائرةالمعارفها، هنر، صنایع و علوم، و علوم خفیه در 1977م منتشر شد. چندی بعد در 1984م شمار دیگری از یادداشتهای استوری با عنوان بخش 1 از جلد سوم، مشتمل بر معرفی فرهنگها، کتابهای دستور زبان، عروض و علم شعر انتشار یافت. بخش 2 از این مجلد شامل وصف کتابهای علم بلاغت، چیستانها، ماده تاریخها و کتابهایی که به نثر مصنوع نوشته شده است، در 1990م چاپ شد. مجلد چهارم هنوز انتشار نیافته است. آماده‌سازی مجلد پنجم، مربوط به شعر که قرار است در 5 بخش منتشر شود، برعهدۀ فرانسوا دوبلوا گذاشته شده است. وی تاکنون دو بخش آن را به چاپ رسانده است. بخش اول، شعر فارسی از آغاز تا 493ق و بخش دوم از همان تاریخ تا 622ق، به ترتیب در سالهای 1992م و 1996م انتشار یافت. از اثر استوری ترجمه‌هایی صورت گرفته است. برگل مجلداتی از آن را که قبل از 1972م منتشر شده بود، به روسی ترجمه کرد و در 3 جلد در همان سال در مسکو به چاپ رساند. وی ضمناً پاره‌ای از کاستیهای کتاب را برطرف کرد. ترجمۀ فارسیِ کار برگل با عنوان ادبیات فارسی توسط یحیى آرین‌پور و دیگران در تهران منتشر شد. تقی بینش نیز بخش اندکی از اثر استوری را ترجمه کرده، و در مجلۀ دانشکدۀ ادبیات مشهد (1346ش، س 3، شم‍ 1) به چاپ رسانده است. ترجمۀ فارسی کل آنچه از اثر استوری تاکنون به چاپ رسیده، نزدیک به اتمام است و احتمالاً به زودی به چاپ خواهد رسید. 

مآخذ

افشار، ایرج، «وفات استوری»، راهنمای کتاب، 1346ش، س 10، شم‍ 3؛ برگل، یو. ا.، مقدمه بر ادبیات فارسی استوری، ترجمۀ یحیى آرین‌پور و دیگران، تهران، 1362ش؛ طاهری، ابوالقاسم، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، تهران، 1352ش؛ نیز: 

Meredith-Owens, G. M., «Professor Charles Ambrose Storey», JRAS, 1967. 
مجدالدین کیوانی