استرابادی

اِسْتَرابادی، ميرزا محمد بن ‌علی‌ بن‌ ابراهيم‌ (د 13 ذيقعدۀ 1028ق‌/ 12 اكتبر 1619م‌)، عالم‌ و رجالی‌ِ امامی‌. نام‌ جدش‌ را تفرشی‌ (ص‌ 324) «كيل‌» ضبط كرده‌ است‌. 
از جزئيات‌ زندگی‌ وی اطلاعی‌ در دست‌ نيست‌. می‌دانيم‌ كه‌ نخست‌ در نجف‌ می‌زيست‌ و در آنجا نزد مقدس‌ اردبيلی‌، فقيه‌ مشهور امامی‌ و نيز ابراهيم‌ بن‌ علی‌ بن‌ عبدالعالی‌ ميسی‌ كسب‌ دانش‌ كرد (افندی، 277). پس‌ از مرگ‌ استادش‌ مقدس‌ اردبيلی‌ (د 993ق‌) نجف‌ را به‌ سوی مكه‌ ترك‌ گفت‌ و تا پايان‌ عمر در مكه‌ مجاورت‌ گزيد. افندی علت‌ ترك‌ نجف‌ را چنين‌ نقل‌ كرده‌ كه‌ چون‌ مقدس‌ وی را به‌ عنوان‌ جانشين‌ خويش‌ معرفی‌ نكرد، او آنجا را جای مناسبی‌ برای خويش‌ نيافت‌ و رهسپار مكه‌ شد (همانجا؛ نيز نك: علی‌خان‌، 491). وی از محضر ابومحمد محسن‌ بن‌ غياث‌ الدين‌ منصور نيز بهره‌ برد (آقابزرگ‌، طبقات‌...، 497). در علم‌ رجال‌ دستی‌ چيره‌ داشت‌ و در اين‌ باره‌ 3 كتاب‌ به‌ رشتۀ تحرير درآورد. 
به‌ گفتۀ محبی‌، وی به‌ بسياری فضل‌ و دانش‌ مشهور بوده‌ است‌ (4/ 47). مجلسی‌ وی را به‌ فضل‌ و تقوا ستوده‌ (1/ 41؛ نيز نك: حرعاملی‌، 2/ 281؛ تفرشی‌، همانجا) و امين‌ استرابادی، پيشوای اخباريه‌، بر دانش‌ و تحقيق‌ وی در حديث‌ و رجال‌ تأكيد كرده‌ است‌ (ص‌ 17). امين‌ استرابادی در مكه‌ نزد وی حدود 10 سال‌ فقه‌، حديث‌ و رجال‌ آموخت‌ و از وی اجازۀ نقل‌ حديث‌ داشت‌ (همو، 17- 18). گويا امين‌ در تبيين‌ طريقۀ اخباريه‌ تحت‌ تأثير تعاليم‌ استاد خود بوده‌ است‌ (همو، 18). ديگر شاگرد وی شيخ‌ محمد نوادۀ شهيد ثانی‌ بوده‌ (حر عاملی‌، همانجا)، و علی‌ بن‌ حجت‌الله‌ شولستانی‌ نيز از وی روايت‌ حديث‌ می‌كرده‌ است‌ (آقا بزرگ‌، همانجا). 

آثار

1. منهج‌ المقال‌ فی‌ تحقيق‌ احوال‌ الرجال‌، كه‌ همان‌ رجال‌ كبير اوست‌، همراه‌ تعليقة وحيد بهبهانی‌ در تهران‌ (1302ق‌) به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. وی تأليف‌ اين‌ كتاب‌ را در 986ق‌ در نجف‌ به‌ پايان‌ برده‌ است‌ (همو، الذريعة، 23/ 198). 2. تلخيص‌ الاقوال‌، يا رجال‌ وسيط وی به‌ چاپ‌ نرسيده‌، و نسخه‌های متعدد آن‌ در كتابخانه‌های مركزی دانشگاه‌ تهران‌، آستان‌ قدس‌ مشهد، بانكيپور، موزۀ لندن‌ و كتابخانۀ شخصی‌ براون‌ معرفی‌ شده‌ است‌ (مركزی، 8/ 441؛ آستان‌، 145، 629؛ بانكيپور، ؛ XII/ 78 ريو، شم 634 ؛ براون‌، 17 ). 3. رجال‌ صغير وی كه‌ گويا توضيح‌ المقال‌ نام‌ داشته‌ (آقابزرگ‌، همان‌، 4/ 498)، در مكه‌ به‌ سال‌ 1016ق‌ تأليف‌ شده‌ بوده‌، و بنابر گفتۀ آقابزرگ‌ نسخه‌ای از آن‌ به‌ خط مؤلف‌ در آستان‌ قدس‌ و نسخه‌ای ديگر در تبريز موجود بوده‌ است‌ ( مصفی‌ المقال‌، 429). 4. آيات‌ الاحكام‌، كه‌ نسخ‌ آن‌ در كتابخانه‌های آستان‌ قدس‌ (آستان‌، 13) و مدرسۀ عالی‌ شهيد مطهری (ابن‌ يوسف‌، 1/ 85 -86) يافت‌ می‌شود. مجلد اول‌ اين‌ كتاب‌ تا پايان‌ بحث‌ زكات‌ به‌ كوشش‌ محمد باقر شريف‌ زاده‌ در 1394ق‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. همچنين‌ استرابادی حاشيه‌ای بر تهذيب‌ الاحكام‌ طوسی‌ و نيز رسائلی‌ ديگر داشته‌ است‌ (علی‌ خان‌، حرعاملی‌، همانجاها). 

مآخذ

آستان‌ قدس‌ ف‌، فهرست‌؛ آقابزرگ‌، الذريعة؛ همو، طبقات‌ اعلام‌ الشيعة، قرن‌ 11، به‌ كوشش‌ علينقی‌ منزوی، تهران‌، 1369ش‌؛ همو، مصفی‌ المقال‌، به‌ كوشش‌ احمد منزوی، تهران‌، 1378ق‌/ 1959م‌؛ ابن‌ يوسف‌ شيرازی، فهرست‌ كتابخانة مدرسة عالی‌ سپهسالار، تهران‌، 1313-1315ش‌؛ استرابادی، امين‌، الفوائد المدنية، چ‌ سنگی‌، 1321ق‌؛ افندی، عبدالله‌، تعليقة امل‌ الآمل‌، به‌ كوشش‌ احمد حسينی‌، قم‌، 1410ق‌؛ تفرشی‌، مصطفی‌، نقد الرجال‌، قم‌، انتشارات‌ الرسول‌ المصطفی‌ (ص‌)؛ حر عاملی‌، محمد، امل‌ الآمل‌، به‌ كوشش‌ احمد حسينی‌، بغداد، 1385ق‌؛ علی‌خان‌ مدنی‌، سلافة العصر، تهران‌، كتابخانۀ مرتضويه‌؛ مجلسی‌، محمدباقر، بحار الانوار، بيروت‌، 1403ق‌/ 1983م‌؛ محبی‌، محمد امين‌، خلاصة الاثر، قاهره‌، 1284ق‌؛ مركزی، خطی‌؛ نيز: 

Bankipore; Browne, E. G., A Descriptive Catalogue of the Oriental Manuscripts..., ed. R. A. Nicholson, Cambridge, 1932; Rieu, Ch., Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum, London, 1894. 
بخش‌ فقه‌، علوم‌ قرآنی‌ و حديث‌