استرابادی

اِسْتَرابادی، شرف‌الدين‌ علی‌ حسينی‌ استرابادی نجفی‌، از علمای اماميه‌ در سدۀ 10ق‌/ 16م‌. اصل‌ او از استراباد بوده‌ است‌ و شايد همانجا نيز متولد شده‌ باشد. در نجف‌ سكنی‌ داشت‌ و از شاگردان‌ محقق‌ كركی‌ (د 940ق‌) بود (مجلسی‌، 10/ 13؛ افندی، 4/ 66 -67). مجلسی‌ (همانجا) از وی با تعبير «الفاضل‌ العلامۀ الزكی‌» ياد كرده‌ است‌ و حر عاملی‌ ( امل‌...، 2/ 131) و افندی (همانجا) نيز او را ستوده‌اند. 
از تأليفات‌ وی كتاب‌ تأويل‌ الآيات‌ الظاهرة (يا الآيات‌ الباهرة ) فی‌ فضائل‌ العترة الطاهرة است‌ كه‌ مشتمل‌ بر احاديثی‌ دربارۀ نزول‌ آياتی‌ از قرآن‌ كريم‌ ويژۀ اهل‌ بيت‌ پيامبر (ص‌) است‌ (دربارۀ انتساب‌ آن‌ به‌ اشتباه‌ به‌ كراجكی‌، نك: حر عاملی‌، همان‌، 2/ 131، اثبات‌...، 1/ 28؛ افندی، 4/ 68 - 69). اين‌ كتاب‌ كه‌ دو بار، يك‌ نوبت‌ به‌ كوشش‌ مؤسسۀ امام‌ مهدی (ع‌) در قم‌ در 2 جلد، و ديگر بار به‌ كوشش‌ حسين‌ استاد ولی‌ در 1409ق‌ در همانجا، به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌، كتابی‌ است‌ كه‌ بر سعۀ اطلاعات‌ حديثی‌ مؤلف‌ آن‌ گواهی‌ دارد. بخش‌ عمدۀ تفسير ابن‌ جحام‌ (ه م‌) كه‌ از منابع‌ مهم‌ تفسيری اماميه‌ است‌، در جای جای كتاب‌ نقل‌ شده‌ است‌. مؤلف‌ همچنين‌ از ديگر منابع‌ مهم‌ حديثی‌ اماميه‌ در جم‍ع‌ و تدوين‌ اين‌ كتاب‌ بهره‌ برده‌ است‌. خلاصه‌ای از اين‌ كتاب‌ كه‌ به‌ جامع‌ (كنز) الفوائد و دافع‌ المعاند، يا كنز جامع‌ الفوائد معروف‌ است‌، به‌ شخصی‌ به‌ نام‌ علم‌ (يا علی‌) بن‌ سيف‌ بن‌ منصور نجفی‌ حلی‌ منسوب‌ است‌ (مجلسی‌، 1/ 13) كه‌ نسخه‌هايی‌ از آن‌ بر جای مانده‌ است‌. اين‌ كتاب‌ در 937ق‌ در مشهد صورت‌ تأليف‌ يافته‌ است‌ (آقابزرگ‌، الذريعة، 5/ 66 -67،18/ 149-150). دربارۀ مؤلف ‌كتاب ‌اخير ميان‌ علمایاماميه‌ ترديدهايی‌ وجود دارد (نك: مجلسی‌، همانجا؛ افندی، 3/ 322-324). 
تأليف‌ ديگر استرابادی، شرحی‌ بر الجعفرية محقق‌ كركی‌، معروف‌ به‌ الفوائد الغروية است‌ (نك: افندی، 4/ 67؛ آقابزرگ‌، طبقات‌...، 145). اين‌ كتاب‌، گويا در محرم‌ 933 و در زمان‌ حيات‌ مؤلف‌ِ متن‌ به‌ رشتۀ تحرير درآمده‌ است‌ (همو، الذريعة، 16/ 45). نسخه‌ای از آن‌ در آستان‌ قدس‌ مشهد، به‌ شمارۀ 2499 موجود است‌ (آستان‌، 419). 

مآخذ

آستان‌ قدس‌ ف‌، فهرست‌؛ آقابزرگ‌، الذريعة؛ همو، طبقات‌ اعلام‌ الشيعة، قرن‌ 10، به‌ كوشش‌ علينقی‌ منزوی، تهران‌، 1366ش‌؛ افندی، عبدالله‌، رياض‌ العلماء، به‌ كوشش‌ احمد حسينی‌، قم‌، 1401ق‌؛ حر عاملی‌، محمد، اثبات‌ الهداة، به‌ كوشش‌ ابوطالب‌ تجليل‌ تبريزی، قم‌، 1399ق‌؛ همو، امل‌ الآمل‌، به‌ كوشش‌ احمد حسينی‌، بغداد، 1385ق‌؛ مجلسی‌، محمدباقر، بحار الانوار، بيروت‌، 1403ق‌/ 1983م‌. 

بخش‌ فقه‌، علوم‌ قرآنی‌ و حديث‌