ارمغان

اَرْمَغان‌، ماهنامه‌ای‌ ادبی‌، تاریخی‌، علمی‌ و اجتماعی به‌ زبان‌ فارسی كه‌ نزدیك‌ به‌ نیم‌ سده‌ در تهران‌ منتشر می‌شده‌ است‌. دورۀ اول‌ مجله‌، حدود 22 سال‌ از بهمن‌ 1298 تا دی 1321، مشتمل‌ بر 236 شماره‌ به سرپرستی مدیر و مؤسس‌ آن‌ حسن‌ وحید دستگردی‌ اصفهانی‌ انتشار یافت‌ (وحیدنیا، 153؛ افشار، 1/ هفده‌ ـ هیجده‌). 
وحید دستگردی‌ در 1258ش‌ در قصبۀ دستگرد اصفهان‌ زاده‌ شد. تحصیلات‌ مقدماتی‌ را ضمن‌ سرودن‌ نخستین‌ اشعار خود در همانجا به‌ پایان‌ برد. از 15 سالگی‌ به‌ اصفهان‌ آمد و در محضر استادانی‌ چون‌ میرزا یحیى‌ مدرس‌ اصفهانی‌ و جهانگیر خان‌ حكیم‌ قشقایی‌، عربی‌، ادبیات‌ فارسی‌ و فلسفه‌ آموخت‌ (بیضایی‌، 65-66؛ برهان‌ آزاد، 52-53). در نهضت‌ مشروطه‌، به‌ صف‌ مشروطه‌خواهان‌ پیوست‌ و با تكیه‌ بر استعداد ادبی‌ خود، با نشر مقالات‌ و اشعار سیاسی‌ و اجتماعی‌ در جراید مختلف‌ مانند اصفهان‌، زاینده‌ رود، مفتش‌ ایران‌ و پروانه‌ از مشروطه‌ و هدفهای‌ آزادیخواهی‌ جانبداری‌ كرد و در آغاز جنگ‌ جهانی‌ اول‌، روزنامۀ درفش‌ كاویان‌ را با سیاست جانبداری‌ از آلمان‌، بنیاد نهاد و خشم‌ مأموران‌ سیاسی‌ انگلیس را نسبت‌ به‌ خویش‌ برانگیخت‌، چنانكه‌ آهنگ‌ دستگیری‌ وی كردند و او ناگزیر به‌ كوههای‌ بختیاری‌ گریخت‌ (ماخالسكی‌، 506-507). در پی‌ این‌ رویدادها در 1298ش‌ از سیاست‌ كناره‌ گرفت‌ و به‌ زندگی‌ ادبی‌ پرداخت‌ و همزمان‌ با برپایی‌ «انجمن‌ ادبی‌ ایران‌» مجلۀ ارمغان‌ را نیز منتشر ساخت‌ (همانجا) و افزون‌ بر این‌، به‌ خدمات‌ دولتی‌ نیز مشغول‌ شد. در همین‌ ایام‌ به‌ پایمردی‌ علی‌خان‌ ظهیرالدوله‌ (صفی‌ علیشاه‌) به‌ حلقۀ درویشان‌ و عضویت‌ انجمن‌ مركزی‌ اخوت‌ درآمد و به‌ انتشار دیگر آثار خود اقدام‌ كرد (برهان‌ آزاد، 55). سرانجام‌ وحید دستگردی‌ در 8 دی‌ ماه‌ 1321 پس‌ از نشر آخرین‌ شماره‌ (س‌ 22، شم‍ 10) از دورۀ اول‌ ارمغان‌ درگذشت‌ (همانجا).
دورۀ دوم‌ مجله‌ پس‌ از 5 سال‌ وقفه‌، از فروردین‌ 1327، با مدیریت‌ فرزند ارشد وی‌، محمود وحید زادۀ دستگردی‌ (متخلص‌ به‌ نسیم‌) آغاز شد و نشر آن‌ با توقفی‌ 7 ساله‌ (1329-1336ش‌) تا آذرماه‌ 1357 ادامه‌ یافت‌ (افشار، 1/ هفده‌ - هیجده‌، 2/ 4، 4/ پنجاه‌ - پنجاه‌ و یك‌؛ رضازادۀ شفق‌، 625؛ بونكو، 1/ 757). 
انتشار نخستین‌ دورۀ ارمغان‌ در سالهای‌ اول‌ نامرتب‌ بود، اما در سالهای‌ بعد كه‌ مجله‌ دارای‌ چاپخانۀ اختصاصی‌ شد، منظم‌ گردید. وحید هر سال‌ به‌ جای‌ شماره‌های‌ 11 و 12 كتابی‌ در شعر و ادب‌ از قبیل‌ دیوان‌ ابوالفرج‌ رونی‌، دیوان‌ بابا طاهر، مثنوی‌ جلایرنامه‌، مثنوی‌ جام‌جم‌ اوحدی‌ و جز آن‌ منتشر می‌كرد (صدر هاشمی‌، 1/ 121، 123-126). 
این مجله‌ علاوه‌ بر چاپ‌ مقالات‌ تحقیقی‌ و اشعار شاعران‌ متأخر ــ همراه‌ با تصاویرشان‌ ــ نظیر ایرج‌میرزا (س‌ 9، شم‍ 4، ص 234-239)، شیخ‌ علی‌ بابا لسان‌الشعراء (س‌ 2، شم‍ 10، ص‌ 340-347)، فرصت‌الدولۀ شیرازی‌ (س‌ 2، شم‍ 8 -9، ص‌ 42- 45)، ادیب‌‌الممالك‌ (س‌ 3، شم‍ 1، ص‌ 15-25)، شوریدۀ شیرازی‌ (س‌ 9، شم‍ 2-3، ص‌ 77-92) به‌ چاپ‌ اشعار و مقالات‌ چهره‌های‌ ادبی‌ گمنام‌ آن‌ روزگار چون‌ علی‌اصغر حكمت‌ شیرازی‌ (س‌ 2، شم‍ 8-9، ص‌ 268-270)، ملك‌الشعرا بهار (س‌ 4، شم‍ 2، ص‌ 83 -84)، سعید نفیسی‌ (س‌ 4، شم‍ 5، ص‌ 230- 245، شم‍ 6، ص‌ 294-306)، ناظرزادۀ كرمانی‌ (س‌ 17، شم‍ 4، ص‌ 310-312)، صادق‌ سرمد و شهریار (س‌ 9، شم‍ 2-3، ص‌ 104، 157) نیز می‌پرداخت‌ . همچنین‌ با معرفی‌ شاعرانی‌ از قبیل‌ شهاب‌ ترشیزی‌ (س‌ 13، شم‍ 1، ص‌ 36-44)، امیرخیز تبریزی (س‌ 13، شم‍ 2، ص‌ 101-106)، سودایی‌ دستگردی‌ (س‌ 13، شم‍ 7، ص‌ 498-501)، چهره‌های‌ فراموش‌ شدۀ ادب فارسی‌ را زنده‌ می‌ساخت‌ و با یاد كردن‌ از شاعرانی‌ چون‌ جنّت‌ (س‌ 3، شم‍ 2، ص‌ 75-76) و حیران‌ دنبلی‌ (س‌ 9، شم‍ 5-6، ص 307-311) به‌ شعر زنان‌ ایرانی‌ نیز توجه‌ نشان‌ می‌داد. 
ارمغان‌ با چاپ مقالاتی‌ دربارۀ نویسندگان‌ پارسی‌گوی‌ افغانستان‌ (س‌ 3، شم‍ 1، ص‌ 41-44، شم‍ 2، ص 57-58) و مقالاتی‌ دربارۀ شعرای فرانسه‌ (س‌ 7، شم‍ 1، ص‌ 54-61) زمینه‌ای‌ برای‌ آشنایی‌ خوانندگان‌ با ادبیات‌ دیگر كشورها فراهم‌ ساخت‌ و با نشر داستانهایی‌ مانند «ده‌ نفر قزلباش‌» (س‌ 9، شم‍ 5-6، ص‌ 343-353) و «گاو مقدس‌» (س‌ 7، شم‍ 2-3، ص‌ 173- 178) ــ كه‌ داستان‌ اخیر ناظر به‌ اوضاع‌ و احوال‌ اجتماعی‌ آن‌ روزگار بود ــ باب‌ تازه‌ای‌ در داستان‌نویسی‌ گشود. همچنین‌ با مقالاتی‌ در زمینه‌های‌ مختلف‌ علمی‌ و اجتماعی از قبیل‌ «تاریخ‌ طب‌ از مبدأ تا امروز» (س‌ 17، شم‍ 2، ص‌ 149-159، شم‍ 3، ص‌ 208-219)، در نشر اخبار مربوط به‌ پیشرفتهای علوم‌ و مسائل‌ اجتماعی مؤثر بود (نیز نك‍ : ماخالسكی‌، 618-773). 
مجلۀ ارمغان‌ از ابتدا دارای‌ روی‌ جلدی‌ رنگی‌ بود و از سال‌ نهم‌ به‌ بعد (س‌ 1307ش‌)، نام‌ ناشر نیز روی‌ جلد چاپ‌ می‌شد و در چاپ عنوان‌ و فهرست‌ و مندرجات‌، از سبك‌ مجلات‌ ادبی‌ و مهم‌ اروپا پیروی می‌شد و از سال‌ شانزدهم‌ عنوان‌ مجله‌ نیز به‌ فرانسه‌ در كنار عنوان‌ اصلی‌ می‌آمد. 

مآخذ

افشار، ایرج‌، فهرست‌ مقالات‌ فارسی‌ در زمینۀ تحقیقات‌ ایرانی‌، تهران‌، 1356ش‌؛ برهان‌ آزاد، ابراهیم‌، «وحید دستگردی‌»، پیام‌ نوین‌، تهران‌، 1340ش‌، س‌ 4، شم‍ 7؛ بونكو، تویو، فهرست كتابهای‌ چاپی‌ فارسی‌ موجود در ژاپن‌، توكیو، 1362ش‌؛ بیضایی‌، پرتو، «سومین‌ سال‌ وفات‌ استاد فقید وحید دستگردی‌»، یادگار، تهران‌، 1324ش‌، س‌ 2، شم‍ 5؛ رضازادۀ شفق‌، صادق‌، تاریخ‌ ادبیات‌ ایران‌، تهران‌، 1352ش‌؛ صدر هاشمی‌، محمد، تاریخ‌ جراید و مجلات‌ ایران‌، تهران‌، 1363ش‌؛ ماخالسكی‌، فرانسیسك‌، «وحید دستگردی‌ و ارمغان‌ او»،ترجمۀ محمد وحید دستگردی‌، ارمغان‌، تهران‌، 1351ش‌، س‌ 54، شم‍ 8؛ وحیدنیا، سیف‌الله‌، «یادداشتهای‌ پراكنده‌ دربارۀ وحید»، یادنامۀ وحید، تهران‌، 1358ش. 

پیرایه‌ یغمایی