اریوله

اُرْیوله‌، شهری‌ در استان‌ آلیكانته‌، در جنوب‌ شرقی‌ اسپانیا كه‌ امروزه‌ اُریئولا نامیده‌ می‌شود. اریوله‌ از شهرهای‌ كهن‌ اندلس‌ است‌ كه‌ به‌ گفتۀ جغرافی‌نویسان‌ قدیم‌، در نزدیكی‌ مُرسیه‌ در ناحیۀ تُدمیر قرار داشته‌ است‌ (ادریسی‌، 2/ 538؛ یاقوت‌، 1/ 403). كلمۀ اریوله‌ در زبان‌ لاتینی‌ به‌ معنای‌ زرین‌ است‌ (ابن‌ دلایی‌، 10؛ حمیری‌، 67). شهر كنونی‌ در 48 كیلومتری‌ جنوب‌ غربی‌ آلیكانته‌ (مركز استان‌) و 20 كیلومتری‌ شمال‌ شرقی‌ مرسیه‌ واقع‌ شده‌ است‌ و با ساحل‌ دریای‌ مدیترانه‌ حدود 24 كم فاصله‌ دارد و راه‌ آهن‌ مرسیه‌الچه‌ از نزدیكی‌ آن‌ می‌گذرد. شهر در دو طرف‌ رودخانۀ سِگورا امتداد یافته‌، و در ناحیه‌ای‌ بسیار حاصل‌خیز قرار گرفته‌ است‌. در 1981م‌ جمعیت‌ آن‌ 581‘49 تن‌ گزارش‌ شده‌ است‌ (بریتانیكا؛ آمریكانا؛ «اطلس‌...»، 51).
برخی‌ منابع‌، قدمت‌ شهر را به‌ قرنها پیش‌ از میلاد مسیح‌ رسانده‌، و گفته‌اند كه‌ بعدها پایگاه‌ و مركز فرمانروایی‌ رومیان‌ بوده‌ است‌ (ابن‌ دلایی‌، حمیری‌، همانجاها؛ .(WNGDدر جریان‌ لشكركشی‌ مسلمانان‌ به‌ اندلس‌ و تصرف‌ ناحیۀ تدمیر، اریوله‌ نیز كه‌ در آن‌ زمان‌ كرسی‌ تدمیر بود، به‌ تصرف‌ نیروهای‌ اسلام‌ درآمد. نخست‌ گروهی‌ از اهالی‌ تدمیر توسط عبدالعزیز بن‌ موسی‌ بن‌ نصیر قتل‌ عام‌ شدند، بقیه‌ به‌ شهر اریوله‌ پناه‌ بردند، تا آنكه‌ به‌ آنان‌ امان‌ داده‌ شد و با پذیرفتن‌ شرط پرداخت‌ مالیات‌ و جزیه‌، میان‌ دو طرف‌ صلح‌ برقرار شد ( اخبار...، 22؛ ابن‌ دلایی‌، 4؛ حمیری‌، همانجا). 
پس‌ از حكومت‌ عامریان‌ و با كشته‌ شدن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ منصور در 399ق‌، گروهی‌ از جوانان‌ صقلبیِ قرطبه‌ از آنجا گریخته‌، به‌ شرق‌ اندلس‌ روی‌ آوردند (عنان‌، دول‌...، 156). یكی‌ از آنان‌ خیران‌ عامری‌ بود كه‌ توانست‌ در 403ق‌ برخی‌ نواحی‌ ازجمله‌ المریه‌، مرسیه‌ و اریوله‌ را به‌ تصرف‌ درآورد و ساكنان‌ بربر را از آنجا و دیگر شهرهای‌ تدمیر بیرون‌ كند (همان‌، 157؛ ابن‌دلایی‌، 16؛ ابن‌ خطیب‌، 193). در آن‌ هنگام‌ زهیر عامری‌ به‌ نیابت‌ از خیران‌ بر اریوله‌ و مرسیه‌ فرمان‌ می‌راند و خود خیران‌ در المریه‌ به‌ سر می‌برد تا در 419ق‌/ 1028م‌ درگذشت‌. با كشته‌شدن‌ زهیر در جنگ‌ با بادیس‌، فرمانروای‌ غرناطه‌ در 429ق‌، عبدالعزیز بن‌ منصور بر المریه‌، مرسیه‌ و اریوله‌ مسلط شد (عنان‌، همان‌، 172، 193). در سومین‌ حملۀ یوسف‌ بن‌ تاشفین‌ به‌ اندلس‌ در 483ق‌/ 1090م‌ سپاهیان‌ مرابطون‌ شهرهای‌ مرسیه‌ و اریوله‌ را در فاصلۀ سالهای‌ 484 و 488ق‌ تصرف‌ كردند (همان‌، 279). پس‌ از آن اریوله‌ از جمله‌ شهرهایی‌ بود كه‌ در 519ق‌/ 1125م‌ به‌ تصرف‌ آلفونسو درآمد (همو، عصر...، 1/ 108)، ولی‌ در 540ق‌ حكمران‌ آنجا شهر را به‌ عبدالرحمان‌ بن‌ طاهر مرابطی‌ تسلیم‌ كرد (همان‌، 1/ 359). در اوایل‌ نیمۀ دوم‌ سدۀ 6ق‌/ 12م‌، اریوله‌ محل‌ عبور سپاهیان‌ موحدون‌ بود (همان‌، 2/ 83، 172). مدتی‌ كوتاه‌ در نیمۀ همان‌ سده‌ اریوله‌ پایتخت‌ دولت‌ مستقل‌ كوچكی‌ شد كه‌ قاضی‌ احمد بن‌ عبدالرحمان بن‌ علی بن‌ عاصم‌ در آن‌ حكومت می‌كرد (EI1) سرانجام‌ مسیحیان‌ به رهبری‌ خایمۀ اول‌، شاه‌ آراگون‌، در لشكركشی‌ خود به‌ مرسیه‌، بر اریوله‌ نیز مسلط شدند و بدین‌سان‌ به‌ فرمانروایی‌ 552 سالۀ مسلمانان‌ در آنجا پایان‌ داده‌ شد ( آمریكانا). 
اریوله‌ از مراكز اسقفی‌ به‌ شمار می‌آمده‌ (شكیب‌ ارسلان‌، 2/ 217) و تاكنون‌ نیز این‌ موقعیت‌ را حفظ كرده‌ است‌. در این‌ شهر یك‌ كلیسای‌ بزرگ‌به‌ سبك‌ معماری‌ گوتیك‌ وجود دارد كه‌ از سدۀ 14م‌ برجای‌ مانده‌ است‌. شهر قبلاً دارای‌ دانشگاهی‌ نیز بوده‌ كه در 1835م‌ بسته‌ شده‌ است‌ ( آمریكانا؛ قس‌: WNGD). محصولاتی كه‌ از نواحی‌ پیرامون‌ اریوله‌ به‌ دست‌ می‌آید، اینهاست‌: غلات‌، میوه‌ و روغن‌. در این‌ شهر همچنین‌ كارخانه‌های‌ تولیدكنندۀ ابریشم، كتان‌ و پشم‌ و نیز مراكز رنگرزی‌، تولید روغن‌ زیتون‌ و تهیۀ آرد دایر است‌ ( آمریكانا). 

مآخذ

ابن‌ خطیب‌،محمد، اعمال‌الاعلام‌، به‌ كوشش‌ لوی‌پرووانسال‌، بیروت‌، 1956م‌؛ ابن‌ دلایی‌، احمد، ترصیع‌ الاخبار و تنویع‌ الآثار، به‌ كوشش‌ عبدالعزیز اهوانی‌، مادرید، 1965م‌؛ اخبار مجموعة، به‌ كوشش‌ ابراهیم‌ ابیاری‌، قاهره‌، 1401ق‌/ 1981م‌؛ ادریسی‌، محمد، نزهة المشتاق‌، قاهره‌، 1972م‌؛ حمیری‌، محمد، الروض‌ المعطار، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، 1984م‌؛ شكیب‌ ارسلان‌، امیر، الحلل‌ السندسیة، بیروت‌، 1355ق‌؛ عنان‌، محمد عبدالله‌، دول‌ الطوائف‌، قاهره‌، 1380ق‌/ 1960م‌؛ همو، عصر المرابطین‌ و الموحدین‌، قاهره‌، 1383ق‌/ 1964م‌؛ یاقوت‌، بلدان‌؛ نیز: 

Americana; Britannica, 1986; EI1; Great World Atlas, the Reader's Digest; WNGD. 
مژگان‌ نظامی