اروچ بیک

اُروچْ بِیك‌ (د پس از 907ق‌/ 1501م‌)، فرزند عادل‌، یكی‌ از نخستین وقایع‌نگاران‌ دورۀ عثمانی‌. از زندگی‌ او آگاهی‌ چندانی‌ در دست نیست‌. از وقف‌ نامه‌ای‌ كه‌ از وی‌ در بایگانی‌ نخست‌وزیری تركیه‌ محفوظ است‌ (نك‍ : بلدیسنو، 362، 360) و نیز از «دیباچۀ» تواریخ‌ آل عثمان‌ بر می‌آید كه‌ پدرش‌ ابریشم‌ فروش‌ بوده‌، و اروچ‌ خود در ادرنه‌ زاده‌ شده‌ است‌ (نك‍ : بانارلی‌، 499؛ بابینگر، 23؛ IA, IX/ 418). تاریخ‌ تولد و درگذشت‌ وی‌ نیز روشن‌ نیست‌. باتوجه‌ به همان وقف‌نامه‌ كه‌ دارای‌ تاریخ‌ 905ق‌ (بلدیسنو، 363). است‌ و نیز با توجه‌ به‌ نوشته‌های‌ نسخۀ تواریخ‌ آل‌ عثمان‌ موجود در كتابخانۀ مانیسا كه‌ رویدادها را تا 907ق‌ آورده‌ (IA، همانجا)، می‌توان‌ چنین احتمال‌ داد كه‌ او تا این‌ سالها زنده‌ بوده‌، و در روزگار سلطان محمد دوم (حك‍ 850 -886ق‌) و پسرش بایزید دوم ‌(حك‍ 886-918ق‌) می‌زیسته است ‌(بانارلی‌، همانجا). 
تواریخ آل عثمان‌ كه به‌ تاریخ‌ اروچ‌ بیك نیز معروف‌ است‌، یگانه‌ اثری‌ از اوست كه‌ برجای‌ مانده‌ است‌. باید گفت‌ در سدۀ 9ق‌/ 15م‌ كتابهایی مجهول‌المؤلف‌ با عنوان‌ تواریخ آل عثمان‌ حاوی‌ تاریخ خاندان‌ عثمانی و قهرمانیهای‌ آنان‌ به‌ صورت عامه‌پسند نوشته می‌شد و برخی‌ از مؤلفان‌ نیز به‌ پیروی‌ از آنان‌ و به‌ همان‌ روش به‌ تألیف آثاری‌ به‌ همان‌ نام‌ دست‌ می‌زدند كه‌ تاریخ‌ اروچ‌بیك‌ و عاشق‌ پاشازاده‌ در زمرۀ آنهاست‌ (همو، 498-499). اروچ‌ كه‌ احتمالاً تواریخ‌ آل‌ عثمان‌ را در نخستین‌ سالهای‌ سدۀ 10ق‌ به‌ اتمام‌ رساند (همانجا)، در تألیف‌ آن‌ از مناقب‌نامۀ یاخشی‌ فقیه‌ سود جست (بابینگر، نیز IA، همانجاها). این‌ كتاب‌ شرح‌ رویدادهای‌ تاریخ‌ عثمانی‌ از روزگار عثمان‌ اول‌ تا بایزید دوم‌ را به‌زبانی‌ ساده و عامه‌پسند همراه‌ با افسانه‌هایی‌ در باب‌قهرمانیهای‌ سلاطین‌ عثمانی‌، در بر دارد. 
تواریخ‌ آل‌ عثمان‌ در 1925م‌ به‌ كوشش‌ فرانتس‌ بابینگر و با مقدمه‌ای‌ به‌ زبان‌ آلمانی‌ در برلین‌ چاپ‌ شده‌ است‌ (بابینگر، 24-23؛ ئوزگه‌، III/ 845). از نویسندگان‌ و مورخان‌ عثمانی‌، محمد سعید افندی‌ در اثر معروف‌ خود نوپیدا IA)، همانجا؛ «آثار...»، II/ 323) و نیز احمد عطا طیارزاده‌ در كتاب‌ تاریخ‌ خود (3/ 324)، همچنین‌ روحی‌ ادرنه‌ای و ادریس بدلیسی‌ ــ احتمالاً در كتاب‌ هشت‌ بهشت‌ (میدان‌ لاروس‌، IX/ 624) ــ از تواریخ‌ آل‌ عثمان‌ اروچ‌ بیك‌ سود جسته‌، و آن‌ را در شمار منابع‌ خود معرفی‌ كرده‌اند و بروسه‌لی‌ نیز در كتاب خود از این‌ اثر نام‌ برده‌ است‌ (3/ 180). این‌ كتاب‌ به‌ فرانسه‌ نیز ترجمه‌ شده‌ است‌ (بابینگر، 24).

مآخذ

بروسه‌لی‌، محمد طاهر، عثمانلی‌ مؤلفلری‌، استانبول‌، 1342ق‌؛ طیارزاده‌، احمد عطا، تاریخ‌، استانبول‌، 1293ق‌؛ نیز: 

Babinger, F., Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke, Leipzig, 1927; Banarlı, N. S., Türk edebiyâtı târihi, Istanbul, 1987; Beldiceanu-Steinherr, I., «Un legs pieux du chroniqueur Uruj», Bulletin of the School of Oriental and African Studies, London, 1970, vol. XXXIII; Büyük Türk klâsikleri, Istanbul, 1985; IA; Özege, M. S., Eski harflerle basılmıs türkçe eserler Katoloğu, Istanbul, 1975; Meydan-Larousse, Istanbul, 1987. 
علی‌اكبر دیانت‌