ادراکی بیگلاری

اِدْراکیِ بِیْگْلاری، از مورخان و شاعران پارسی‌گوی سند در سدۀ 11ق/ 17م. آگاهی ما از او بسیار اندک است، چندانکه از نام و نام پدرش نیز اطلاعی در دست نیست. وی از قبیلۀ ترکان ارغون بود (قانع، مقالات...، 11) و در شهر نصرپور ــ از ناحیۀ سند ــ به مدح امیران بیگلار، ابوالقاسم سلطان (969-1039ق/ 1562-1630م) و پدرش شاه قاسم خان زمان 1562-1630م) و پدرش شاه قاسم خان زمان (د 1019ق/ 1610م) می‌پرداخت؟ از این‌رو، می‌توان احتمال داد که او بخشی از زندگی خویش را در آن شهر به سر برده، و در همانجا درگذشته باشد (راشدی، 2-3). وی در آثارش گاه ادراکی و گاه بیگلاری تخلص کرده است (ص 16، 69، 115). نسبت بیگلاری به سبب انتساب به دستگاه بیگلاران سند است که نسب به علاءالدین علی خواجه از سادات سمرقند و از نوادگان امام زین‌العابدین(ع) می‌برند (قانع، همان، 524؛ نیز نک‍ : ه‍ د، ابوالقاسم، سلطان). 

آثـار

1. چنیسرنامه، منظومه‌ای است بزمی در قالب مثنوی به فارسی که ادراکی به پیشنهاد میرابوالقاسم سلطان در 1010ق/ 1601م، در 875 بیت سروده است. طاهر محمد نسیانی تتوی (زنده در 1030ق/ 1621م) به خطا این مثنوی را از مصنفات ابوالقاسم سلطان دانسته است (ص 36). در این مثنوی داستان عشق چنیسر حاکم سند از خاندان سومره (حک‍ 696-700ق/ 1297-1301م) و همسرش لیلا و دختری به نام کونرو که رقیب لیلا بود، به سادگی بیان شده است (نک‍ : قانع، تحفة....، 3(1)/ 76-79؛ ظهورالدین، 515-520؛ سدارنگانی، 33-41). 
2. بیگلارنامه، کتابی است به فارسی در تاریخ سند، مشتمل بر حوادث سالهای 974 تا 1017ق (تاریخ اتمام تألیف). بخش اعظم این اثر دربارۀ جنگها و مناقب امیر شاه قاسم بیگلار است. ادراکی این کتاب را که به اشارت همو آغاز کرده بود، به تشویق پسرش میرمقیم به پایان رساند و در 1034ق ضمیمه‌ای در شرح حال فرزندان امیر شاه قاسم بدان افزود. بیگلارنامه در زمینۀ تاریخ سده‌های 10 و 11ق/ 16 و 17م سند، از منابع معتبر به شمار می‌آید. در این اثر برخی از رویدادهای روزگاران کهن سند نیز آمده است. نثر این کتاب بسیار ساده و خالی از تکلف است (نک‍ : محمد اشرف، I/ 527-536؛ منزوی، 10/ 430). این کتاب به کوشش نبی بخش خان بلوچ در حیدرآباد سند چاپ شده است. 

مآخذ

ادراکی، بیگلاری، چنیسرنامه، به کوشش حسام‌الدین راشدی، کراچی، 1956م؛ راشدی، حسام‌الدین، مقدمه بر چنیسرنامه (نک‍ : هم‍ ، ادراکی)؛ ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب کی تاریخ، لاهور، 1974م؛ قانع تتوی، میر علی شیر، تحفةالکرام، به کوشش حسام‌الدین راشدی، حیدرآباد سند، 1971م؛ همو، مقالات الشعراء، به کوشش حسام‌الدین راشدی، کراچی، 1957م؛ منزوی، خطی مشترک، نسیانی تتوی، طاهر محمد، تاریخ طاهری، به کوشش نبی بخش خان بلوچ، حیدرآباد سند، 1384ق؛ نیز:

Muhammad Ashraf, A Catalogue of the Persian Manuscripts in the Salar Jung Museum and Library, Hyderabad )India(, 1965; Sadarangani, H. I., Persian Poets of Sind, Karachi, 1956.
عارف نوشاهی