پریشان لر

پَریشانِ لُر، ملاابوالقاسم‌ مشهور به‌ ملاپریشان‌، عارف‌ و شاعر نامدار لُر. از جزئیات‌ زندگی‌ ملاپریشان‌ اطلاعی‌ دردست‌ نیست‌ و تنها براساس‌ دو بیت‌ از اشعار او كه‌ در آنها به‌ 50 سال‌ خدمتش‌ نزد شیخ‌ رجب‌ بُرسی‌ (ه‍ م‌) اشاره‌ كرده‌ است‌ (بند 23)، می‌توان‌ دورۀ زندگی‌ او را میان‌ نیمۀ دوم‌ سدۀ 8 و نیمۀ اول‌ سدۀ 9ق‌ در نظر گرفت‌. زادگاه‌ ملاپریشان‌ نیز موضوع‌ مناقشه‌ است‌، چنان‌كه‌ پاره‌ای‌ محققان‌ موطن‌ وی‌ را دینور، و او را كُرد دانسته‌اند (نک‍ : حیدری‌، «ز»؛ مردوخ‌ روحانی‌، 1 / 113؛ سلطانی‌، 1 / 146؛ شاكری‌، 121) و برخی‌ دیگر او را از طایفۀ لُر غیاثوند و اهل‌ دلفان‌ (غرب‌ لرستان‌) به‌شمار آورده‌، و بر لر بودن‌ او پای‌ فشرده‌اند (غضنفری‌، «چ‌»؛ روح‌بخشان‌، 320؛ كاظمی‌، 570). اما باتوجه‌ به‌ اینكه‌ پریشان‌ اشعار خود را به‌ زبان‌ لری‌ و گویش‌ لكی‌ (و نه‌ زبان‌ كردی‌) سروده‌ است‌، قول‌ گروه‌ دوم‌ مبنی‌ بر لر بودن‌ او درست‌تر می‌نماید. 
اشعار ملاپریشان‌ ــ كه‌ در آنها به «پریشان‌» تخلص‌ كرده‌ است‌ ــ در دیوان‌ وی‌، مشهور به‌ پریشان‌ نامه‌ گرد آمده‌ است‌. با نگاهی‌ به‌ دیوان‌ او به‌ روشنی‌ مشخص‌ می‌گردد كه‌ ملاپریشان‌ شیعۀ جعفری‌ بوده‌، و در جای‌ جای‌ دیوان‌ خود بر ولایت‌ علی‌(ع‌) تأكید كرده‌، و در تكریم‌ او، و نیز ستایش‌ اهل‌ بیت‌ پیامبر(ص‌) كوشیده‌ است‌. وی‌ همچنین‌ اشعاری‌ در سوگ‌ شهیدان‌ كربلا دارد (نک‍ : بند 16، نیز بخش‌ دوم‌، ص‌ 4- 9). چنان‌كه‌ از اشعار او می‌توان‌ دریافت‌، وی‌ پیرو مذهب‌ حروفیه‌ نیز بوده‌ كه‌ در هنگام‌ حیات‌ او به‌ گستردگی‌ در منطقۀ لرستان‌ رواج‌ داشته‌ است‌ (نک‍ : بند 20). 
اشعار پریشان‌ بیانگر آشنایی‌ عمیق‌ او با مبانی‌ عرفانی‌ و مفاهیم‌ فلسفی‌ و كلامی‌ است‌ و كاربرد اصطلاحاتی‌ چون‌ حدوث‌ و قدم‌، قدم‌ زمانی‌ و قدم‌ ذاتی‌، قوس‌ صعود و قوس‌ نزول‌، احاطه‌ و محاط و ... و نیز پرداختن‌ به‌ مباحثی‌ چون‌ ذات‌ و صفات‌ خداوند، وجوب‌ و امكان‌ و ... در اشعار او نشان‌ از دانش‌ او در این‌ زمینه‌ها دارد. همچنین‌ كاربرد گسترده‌ و مكرر آیات‌ قرآنی‌، امثال‌ و حكم‌ عربی‌ و فارسی‌، كلمات‌ قصار پیشوایان‌ دین‌ و احادیث‌ متعدد، از یك‌سو معرف‌ احاطۀ او به‌ زبان‌ عربی‌ و از سوی‌ دیگر بیانگر شناخت‌ عمیق‌ او از این‌ منابع‌ است‌. به‌علاوه‌، اشارات‌ او به‌ منطق‌الطیر عطار و مثنوی‌ مولوی‌، و نیز سرودن‌ قطعه‌ای‌ بر سیاق «ساقی‌نامۀ» موجود در دیوان‌ حافظ، حكایت‌ از آشنایی‌ و انس‌ او با این‌ كتابها دارد (نک‍ : بند 3، كه‌ در پایان‌ آن‌ به‌ داستان‌ سیمرغ‌ اشاره‌ دارد، نیز بندهای‌ 14، 19، 21، برای‌ ساقی‌نامه‌، نک‍ : بخش‌ دوم‌، ص‌ 9-10). 
ملاپریشان‌ ظاهراً با تصوف‌ رایج‌ در زمان‌ خود پیوند چندانی‌ نداشته‌، و در برخی‌ اشعار خود صوفیه‌ را به‌ باد نقد گرفته‌ است‌ (نک‍ : بند 24). از این‌رو، برخلاف‌ نظر پاره‌ای‌ محققان‌ كه‌ وی‌ را «از صوفیۀ معروف‌ كرد» دانسته‌اند (بهار، 2 / 378)، نمی‌توان‌ او را صوفی‌ به‌ معنای‌ معمول‌ آن‌ به‌شمار آورد. پریشان‌ درواقع‌ عارفی‌ شیعی‌ و شاعری‌ دانشمند بوده‌ است‌ كه‌ ارزش‌ اشعار او، به‌رغم‌ حضور گستردۀ دیوانش‌ در میان‌ مردم‌ لرستان‌ و كردستان‌، به‌ سبب‌ كمتر شناخته‌ بودن‌ زبان‌ آن‌، به‌ شایستگی‌ شناخته‌ نشده‌ است‌. 

مآخذ

بهار، محمدتقی‌، «قسمتی‌ از یادداشتهای‌ مسافرت‌ من‌ به‌ شوروی‌»، بهار و ادب‌ فارسی‌، به‌ كوشش‌ محمد گلبن‌، تهران‌، 1355ش‌؛ پریشان‌ لر، ابوالقاسم‌، دیوان‌، به‌ كوشش‌ اسفندیار غضنفری‌ امرایی‌، خرم‌آباد، 1361 ش‌؛ حیدری‌ زیباجویی‌، فتحعلی‌، مقدمه‌ بر دیوان‌ ملاپریشان‌ كرد، كرمانشاه‌، 1335 ش‌؛ روح‌بخشان‌، عبدالمحمد، «ملاپریشان‌ كرد»، لرستان‌ پژوهی‌، خرم‌آباد، 1377ش‌، س‌ 1، شم‍ 1 و 2؛ سلطانی‌، محمدعلی‌، حدیقۀ سلطانی‌، تهران‌، 1364ش‌؛ شاكری‌، باقر، تذكرۀ مختصر شعرای‌ كرمانشاه‌، كرمانشاه‌، 1337 ش‌؛ غضنفری‌ امرایی‌، اسفندیار، مقدمه‌ بر دیوان‌ پریشان‌ لر (هم‍‌ )؛ كاظمی‌، ایرج‌، مشاهیر لُر، خرم‌آباد، 1376 ش‌؛ مردوخ‌ روحانی‌، بابا، تاریخ‌ مشاهیر كرد، تهران‌، 1364 ش‌.

عبدالمحمد روح‌بخشان‌