پالمبانی

پالِمْبانی‌، عبدالصمد (1116-1203ق‌ / 1704-1789م‌)، عالم‌ و صوفی‌ سوماترایی‌. از جزئیات‌ زندگی‌ وی‌ اطلاع‌ چندانی‌ دردست‌ نیست‌؛ تنها می‌دانیم‌ كه‌ پدرش‌ عبدالله‌ نام‌ داشت‌ و او خود، چنان‌كه‌ از نسبتش‌ پیداست‌، از شهر پالمبانگ‌، مركز استان‌ سوماترای‌ جنوبی‌ برخاسته‌ بود. 
او همچون‌ بیشتر مسلمانان‌ جویای‌ علوم‌ اسلامی‌ در اندونزی‌، برای‌ كسب‌ این‌ معارف‌ در زمانی‌ نامعلوم‌ به‌ عربستان‌ مهاجرت‌ كرد و ظاهراً بیشتر عمر خود را در آنجا گذراند. وی‌ در مكه‌ از محضر استادانی‌ چون‌ محمدبن‌ عبدالكریم‌ سمّان‌ و احمد بن‌ عبدالمعین‌ دمنهوری‌ بهره‌ برد و به‌ حلقۀ دانش‌ آموختگان‌ و استادان‌ جاوه‌ای‌ مقیم‌ مكه‌ پیوست‌. این‌ جمع‌ كه‌ با نوشتن‌ كتابها و رساله‌های‌ متعدد در زمینۀ علوم‌ اسلامی‌ و ترجمۀ آثار معتبر نویسندگان‌ مسلمان‌ به‌ زبان‌ مالایایی، هدایت‌ و پرورش‌ اندیشه‌ و هویت‌ اسلامی‌ مسلمانان‌ سوماترایی‌ را از وظایف‌ خود می‌دانستند، هستۀ اصلی‌ متفكران‌ مسلمان‌ مالایایی‌ در آن‌ زمان‌ را تشكیل‌ دادند (پالمبانی‌، 1 / 2؛ لافان‌، 21-24). نسلهای‌ پی‌ در پی‌ این‌ عالمان‌ كه‌ از سدۀ 11ق‌ / 17م‌ در مكه‌ و مدینه‌ به‌ تحصیل‌ و تدریس‌ اشتغال‌ داشتند، با تأثیر از اندیشه‌های‌ احیاگرایانه‌ و ضد بدعت‌ رایج‌ در محیط خود، به‌ مخالفت‌ با طریقه‌های‌ صوفیانۀ آمیخته‌ با سنن‌ و باورهای‌ بومی‌، و نیز آراء عرفانی‌ ابن‌ عربی‌، به‌ویژه‌ موضوع «وحدت‌ وجود» پرداختند. پاره‌ای‌ از این‌ عالمان‌ به‌تدریج‌ با طریقۀ صوفیانۀ تازه‌ پاگرفته‌ای‌ به‌ نام «سمانیه‌» ارتباط یافتند كه‌ توسط محمدبن‌ عبدالكریم‌ سمان‌ شكل‌ گرفته‌ بود. از جملۀ اینان‌ یكی‌ محمدبن‌ شهاب‌الدین‌ بود كه‌ زندگی‌ مؤسس‌ این‌ طریقه‌ را به‌ زبان‌ مالایایی‌ نوشت‌ و به‌ این‌ ترتیب‌، به‌ انتشار این‌ طریقه‌ در میان‌ هم‌میهنانش‌ سرعت‌ بخشید؛ دیگری‌ عبدالصمد پالمبانی‌، از شاگردان‌ سمان‌ بود كه‌ از اصلی‌ترین‌ رواج‌دهندگان‌ این‌ طریقه‌ در اندونزی‌ به‌شمار می‌رود (وُل‌، 64). 
پالمبانی‌ همچنین‌ با ترجمۀ برخی‌ از آثار ابوحامد محمد غزالی‌ به‌ زبان‌ مالایایی‌، انتشار تصوفِ شریعت‌ محور و رشد جریان‌ احیاگرایانه‌ و اصلاح‌طلبانۀ اسلامی‌ را در سوماترا تقویت‌ كرد. ازجملۀ كارهای‌ او، یكی‌ ترجمۀ رسالۀ بدایة الهدایۀ غزالی‌ در 1192ق‌/1778م‌، با عنوان‌ هدایةالسالكین‌ فی‌ سلوك‌ مسلك‌ المتقین‌ است‌ كه‌ بارها، از جمله‌ در 1294ق‌/1877م‌ در قاهره‌ به‌ چاپ ‌رسیده ‌است‌ (لافان‌، 24, 129؛ EI2)؛ دیگری‌ ترجمۀ آزادی‌ از بخشهای‌ گوناگون‌ كتاب‌ احیاء علوم‌الدین‌ غزالی‌ است‌ كه‌ در رمضان‌ 1203/ ژوئن‌ 1789 در طائف‌ خاتمه‌ یافته‌، و با عنوان‌ سیرالسالكین‌ الى عبادة رب‌العالمین‌ بارها به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌. پالمبانی‌ در سیرالسالكین‌ با برگزیدن‌ برخی‌ بخشها، خلاصه‌ كردن‌ بعضی‌ و گسترش‌ بعضی‌ دیگر كوشیده‌ است‌ تا پیوندی‌ میان‌ تصوف‌ و دینداری‌ اسلامی‌ ایجاد كند و منبع‌ مناسبی‌ برای‌ مطالعۀ تصوف‌ در اختیار هم‌میهنان‌ خود قرار دهد (نک‍ : 4 / 267؛ لافان‌، 24؛ ول‌، همانجا؛ EI2). 
وی‌ همچنین‌ در 1184ق‌ / 1770م‌، هنگامی‌ كه‌ هنور در مكه‌ اقامت‌ داشت‌، با نوشتن‌ نامه‌هایی‌ به‌ منگكونگاران‌، شاهزادۀ سلو وی‌ را به‌ جهاد بر ضد كفار و استعمارگران‌ دعوت‌ كرد و پس‌ از آن‌ با نوشتن‌ رساله‌ای‌ به‌ نام‌ نصیحة المسلمین‌ و تذكرة المؤمنین‌ فی‌ فضائل‌ الجهاد فی‌ سبیل‌الله‌ و كرامات‌ المجاهدین‌ فی‌ سبیل‌الله‌، جامعۀ مسلمانان‌ سوماترایی‌ را به‌ جهاد تشویق‌ نمود. از آنجا كه‌ استعمارگران‌ هلندی‌ انتشار این‌ اثر را در حوزۀ حاكمیت‌ خود مخاطره‌آمیز می‌دیدند، آن‌ را ممنوع‌ اعلام‌ كردند، اما نسخه‌هایی‌ از آن‌ به‌ میان‌ مسلمانان‌ اندونزی‌ راه‌ یافت‌ و بسیار مؤثر واقع‌ شد و پس‌ از چندی‌، در سدۀ 13ق‌/19م‌ بخشهایی‌ از این‌ اثر به‌ زبان‌ آچه‌ای‌ به‌ شعر درآمد و در مجموعه‌ای‌ با عنوان‌ حكایت‌ پرنگ‌ سبیل‌ ( سبی‌)به‌ چاپ‌ رسید. این‌ اشعار كه‌ در آنها پاداش‌ جاودان‌ برای‌ مجاهدان‌ شهید، و عذاب‌ ابدی‌ برای‌ یاری‌ رسانندگان‌ به‌ استعمارگران‌ هلندی‌ پیشگویی‌ شده‌ است‌، در نسخه‌های‌ متعددی‌ منتشر گردید و نقش‌ مهمی‌ در مبارزات‌ ضداستعماری‌ مسلمانان‌ اندونزی‌ در اواخر سدۀ 13 و اوایل‌ سدۀ 14ق‌ ایفا نمود(لافان‌، 27؛ GAL, S, II / 629؛ EI2). 
بجز رسالات‌ یاد شده‌، پالمبانی‌ همچنین‌ خلاصه‌ای‌ از سخنان‌ احمد دمنهوری‌ در جلسات‌ درس‌ سال‌ 1177ق‌ / 1763م‌ در مكه‌ را در سال‌ بعد در رساله‌ای‌ با عنوان‌ زهرةالمرید فی‌ بیان‌ كلمة التوحید گردآوری‌ كرد. از وی‌ رسالۀ دیگری‌ نیز با عنوان‌ عروةالوثقى و سلسلة اولی‌ الاتقا، كه‌ مجموعه‌ای‌ از اوراد و اذكار است‌، و نیز اثری‌ با عنوان‌ راتب‌ به‌ صورت‌ نسخۀ خطی‌ بر جای‌ مانده‌ است‌ (ول‌، نیز GAL, S، همانجاها؛ EI2). 
ازجملۀ شاگردان‌ پالمبانی‌ خطیب‌ سمباس‌ است‌ كه‌ نقش‌ برجسته‌ای‌ در تربیت‌ علمای‌ جاوه‌ای‌، انتشار تصوف‌ و مبارزات‌ ضداستعماری‌ سدۀ 13ق‌ / 19م‌ داشته‌ است‌ (نک‍ : مولیاتی‌). 

مآخذ

پالمبانی‌، عبدالصمد، سیرالسالكین‌، بیروت‌، دارالفكر؛ نیز:

EI2; GAL, S; Laffan, M. F., Islamic Nationhood and Colonial Indonesia, London, 2003; Mulyati, Sri, «History of Qadiriyya and Naqshbandiyya Orders in Indonesia», The Islamic Supreme Council of America, www. islamicsupremecouncil.org / spirituality / Qadiri / qad-naqsh-indo.htm; Voll, J. O., Islam, Continuity and Change in the Modern World, New York, 1994.

فاطمه‌ لاجوردی‌