بی خبر بلگرامی

بیْ‌خَبَرِ بِلْگِرامی‌، میر عظمت‌الله‌ حسینی‌ واسطی‌ بلگرامی‌ (د ذیقعدۀ 1142 /مۀ 1730)، متخلص‌ به «بی‌خبر»، عارف‌، شاعر و هنرمند سدۀ 12ق‌ /18م‌. پدر او میر لطف‌ الله‌ احمدی‌، معروف‌ به‌ شاه‌ لدها (د 1143 ق‌) اهل‌ طریقت‌ بود و اصل‌ ایشان‌ از سادات‌ حسینی‌ واسط است‌ كه‌ در بلگرام‌ سكنا گزیدند. میرغلامعلی‌ آزاد بلگرامی‌ از مریدان‌ میر لطف‌الله‌ بود و كتاب‌ انیس‌ المحققین‌ را در شرح‌ حال‌ او نوشته‌ است‌ (اقبال‌، 55؛ خلیل‌، 23؛ منزوی‌، فهرستواره‌ ... ، 3 /2027). 

تاریخ‌ ولادت‌ بی‌خبر و جزئیات‌ زندگی‌ او در منابع‌ روشن‌ نیست‌ (نک‍ : خلیل‌، اقبال‌، همانجاها؛ خوشگو، 3 /172)، تنها می‌دانیم‌ كه‌ به‌ تصوف‌ گرایش‌ داشت‌، خط شكسته‌ را بسیار خوب‌ می‌نوشت‌ و در موسیقی‌ متبحر بود (بهگوان‌، 30؛ آزاد، 317). بی‌خبر با بیدل‌ دهلوی‌ ملاقات‌ و گفت‌وگو داشته‌، و شرح‌ آن‌ را در اثر خود به‌ نام‌ سفینۀ بی‌خبر آورده‌ است‌ (آزاد، 315-316؛ اقبال‌، 56) بی‌خبر بلگرامی‌ در 1142ق‌ در دهلی‌ درگذشت‌ و در جوار مزار شیخ‌ نظام‌الدین‌ اولیا دهلوی‌ به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (آزاد، 325؛ خوشگو، 3 /173؛ اقبال‌، 55). 

از وی‌ آثار چندی‌ به‌ جای‌ مانده‌ است‌: 1. دیوان‌ با 7 هزار بیت‌ كه‌ شامل‌ قصیده‌، غزل‌، رباعی‌ و مثنوی‌ است‌. اشعاری‌ از این‌ دیوان‌ در مآثر الكرام‌ آمده‌ است‌ و نسخۀ خطی‌ آن‌ در كتابخانۀ خدابخش‌ پتنه‌ نگهداری‌ می‌شود (شیر، 3/83؛ «فهرست‌ ... »، XXXII/124). 2. سفینۀ بی‌خبر، زندگی‌نامۀ فارسی‌ سرایان‌ سدۀ 12ق‌ است‌ كه‌ به‌ ترتیب‌ الفبایی‌ در 1141ق‌ جمع‌آوری‌، و تنظیم‌ شده‌ است‌. دو نسخۀ خطی‌ آن‌ در دانشگاه‌ لاهور و دانشگاه‌ اسلامی‌ علیگره‌ موجود است‌ (خوشگو، همانجا؛ اقبال‌، 56؛ منزوی‌، همان‌، 3/1917، خطی‌ مشترك، 11/749؛ آقابزرگ‌، 12/795؛ رضوی‌، 171). 3. غبار خاطر، رساله‌ای‌ است‌ در اظهار تأسف‌ از گروه‌بندی‌ و سقوط مسلمانان‌ در روزگار نویسنده‌ كه‌ دوبار چاپ‌ شده‌ است‌ (اقبال‌، همانجا؛ نوشاهی‌، 440). 4. ما قل‌ّ ودل‌ّ، رساله‌ای‌ دربارۀ عقل‌ و ادراك‌، و معیار درستی‌ و نادرستی‌ آنهاست‌ كه‌ دو نسخۀ خطی‌ آن‌ در كتابخانۀ آصفیۀ حیدرآباد دكن‌ و انجمن‌ ترقی‌ اردو وجود دارد (اقبال‌، همانجا؛ منزوی‌، همان‌، 2 /977). 

مآخذ

آزاد بلگرامی‌، غلامعلی‌، مآثر الكرام‌، حیدرآباد دكن‌، 1913م‌؛ آقابزرگ‌، الذریعة؛ اقبال‌، ظفر، «ماقل‌ّ ودل‌»، دانش‌، اسلام‌آباد، 1366ش‌، شم‍ 9؛ بهگوان‌ داس‌ هندی‌، سفینۀ هندی‌، پتنه‌، 1958م‌؛ خلیل‌، علی‌ ابراهیم‌، صحف‌ ابراهیم‌، پتنه‌، 1978م‌؛ خوشگو، بندر ابن‌ داس‌، سفینه‌، پتنه‌، 1959م‌؛ شیر، اطهر، مرآة العلوم‌، پتنه‌، 1967م‌؛ منزوی‌، خطی‌ مشترك‌؛ همو، فهرستوارۀ كتابهای‌ فارسی‌، تهران‌، 1376ش‌؛ نوشاهی‌، عارف‌، فهرست‌ نسخه‌های‌ خطی‌ فارسی‌ موزۀ ملی‌ پاكستان‌ كراچی‌، اسلام‌آباد، 1362ش‌؛ نیز: 

Catalogue of the Arabic and Persian Manuscripts in the Khuda Bakhsh Oriental Public Library, Patna, 1980; Rizvi, A. A., Catalogue of the Persian Manuscripts in the Maulana Azad Library, Aligarh, 1969.
مرجان‌ افشاریان‌