بیاضی، ابوجعفر

بَیاضی‌، ابوجعفر مسعود بن‌ عبدالعزیز بن‌ محسن‌ بیاضی‌ (د ذیقعدۀ 468 / ژوئن‌ 1076)، شاعر. وی‌ در بغداد زاده‌ شد و در همان‌جا درگذشت‌ و در گورستان‌ باب‌ ابرز دفن‌ شد (ابن‌ جوزی‌، 16 /174؛ ابن‌ خلكان‌، 5 /199). ابن‌ خلكان‌ كه‌ بیش‌ از دیگران‌ به‌ وی‌ پرداخته‌ است‌، نسب‌ او را تا عباس‌ بن‌ عبدالمطلب‌ بر می‌كشد (5 /197، 198) و ظاهراً از همین‌روست‌ كه‌ لقب‌ شریف‌ یافته‌ است‌ (همو، 5 /197؛ ذهبی‌، 18 /409). همچنین‌ گویند: از آنجا كه‌ یكی‌ از اجدادش‌ در محضر خلیفۀ عباسی‌ ــ برخلاف‌ همه‌ كه‌ لباس‌ سیاه‌ پوشیده‌ بودند ــ جامۀ سپید بر تن‌ داشت‌، به‌ كنایت‌ بیاضی‌ خوانده‌ شد و این‌ لقب‌ بر او به‌ جای‌ ماند (ابن‌ خلكان‌، 5 /199؛ قس‌: سمعانی‌، 2 /384-385). 
از دیوان‌ كوچك‌ بیاضی‌ كه‌ ابن‌ خلكان‌ در دست‌ داشته‌ (نک‍ : 5 /197- 198)، اینك‌ تنها 41 بیت‌ پراكنده‌ بر جای‌ مانده‌ است‌ (نک‍ : باخرزی‌، 1 /378، حاشیه‌؛ ابن‌جوزی‌، 16 /100، 175-176؛ ابن‌خلكان‌، 5 /198- 199؛ ابن‌دمیاطی‌، 230) كه‌ غالباً در وصف‌، غزل‌ و نسیب‌ سروده‌ شده‌ است‌ و تنها دو بیت‌ هجا در آن‌ میان‌ دیده‌ می‌شود (نک‍ : باخرزی‌، همانجا؛ ابن‌جوزی‌، 16 /149-150). این‌ اندك‌ مقدار كه‌ به‌ نظر ابن‌ خلكان‌ نمونۀ گویایی‌ از همۀ دیوان‌ اوست‌، نشان‌ می‌دهد كه‌ شعرِ نوگرایِ ظرافت‌ جوی‌ پراستعارۀ این‌ دوره‌ از فخامت‌ سروده‌های‌ بزرگانی‌ چون‌ ابوتمام‌ و متنبی‌ دوری‌ می‌گزیند و به‌ زبان‌ عامۀ مردم‌ نزدیك‌ می‌شود و هنوز در چنگال‌ صنایع‌ دچار خفقان‌ نشده‌، و ظاهراً، به‌ همین‌ سبب‌ است‌ كه‌ ذهبی‌ شعر او را «در اوج‌» وصف‌ كرده‌ است‌ (18 /410). علاوه‌ بر اشعار مذكور یادداشتهایی‌ از وی‌ بر یك‌ قصیدۀ 108 بیتی‌ از شریف‌ رضی‌ در كتابخانۀ برلین‌ موجود است‌ (نک‍ : آلوارت‌، شم‍ 8471(69a)). 

مآخذ

ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، به‌ كوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت‌، 1412 ق‌؛ ابن‌ خلكان‌، وفیات‌؛ ابن‌ دمیاطی‌، احمد، المستفاد من‌ ذیل‌ تاریخ‌ بغداد، به‌ كوشش‌ قیصر ابوفرح‌، حیدرآباد دكن‌، 1399 ق‌ / 1978 م‌؛ باخرزی‌، علی‌، دمیة القصر، به‌ كوشش‌ محمد تونجی‌، دمشق‌، 1391 ق‌؛ ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، 1405 ق‌ /1984 م‌؛ سمعانی، احمد، الانساب‌، به‌ كوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمی‌ یمانی‌، حیدرآباد دكن‌، 1383 ق‌ /1963 م‌؛ نیز:

Ahlwardt. 
مریم‌ صادقی‌