بهلول

بُهْلول‌، هفته‌نامه‌ای‌ انتقادی‌ و طنزآمیز همراه‌ با كاریكاتور كه‌ مدافع‌ و ناشر افكار حزب‌ دموكرات‌ بود. این‌ هفته‌نامه‌ از اوایل‌ سال‌ 1290 ش‌ /1911 م‌ نخست‌ با مدیریت‌ شیخ‌ علی‌ عراقی‌ منتشر شد و پس‌ از آن‌، با مدیریت‌ اسدالله‌ خان‌ پارسی‌ در 4 صفحه‌ با قطع‌ متوسط و چاپ‌ سنگی‌ در تهران‌ انتشار می‌یافت‌ (باستانی‌، 462؛ براون‌، 2 /267؛ برزین‌، 96؛ صدر، 2 /36). 
صفحات‌ 1 و 4 بهلول‌ ویژۀ كاریكاتور بود و صفحات‌ 2 و 3 آن‌، اختصاص‌ به‌ دیگر مطالب‌ داشت‌. مطالب‌ این‌ نشریه‌ شامل‌: سرمقاله‌، شعر (زیر عنوان‌ ادبیات‌)، اخبار داخله‌ (به‌ شكل‌ فكاهی‌) و بخش‌ پرطرفداری‌ به‌ نام‌ «كهنه‌ مقویم‌ بهلول‌» بود (باستانی‌، همانجا؛ صدر، 2 /37؛ محیط طباطبایی‌، 227- 228). 
بهلول‌ كه‌ با اعلام‌ خط سیاسی‌ خود، یعنی‌ طرفداری‌ از كارگران‌ نشریه‌ای‌ تندرو به‌شمار می‌آمد، خوانندگان‌ بسیاری‌ پیدا كرد، به‌ گونه‌ای‌ كه‌ تك‌ شماره‌های‌ آن‌ با بهایی‌ بیش‌ از بهای‌ همیشگی‌ نشریه‌ به‌ فروش‌ می‌رسید و شاید بتوان‌ آن‌ را تنها نشریۀ همواره‌ كمیاب‌ در دوران‌ برپایی‌ مجلس‌ دوم‌ دانست‌ (همو، 228؛ كهن‌، 2 /573). 
كاریكاتورهای‌ متنوع‌، نیشدار و پرمعنای‌ آن‌ كه‌ همگی‌ گویای‌ رویدادهای‌ زمان‌ خود بودند، موجب‌ می‌شدند كه‌ این‌ نشریه‌ همواره‌ در معرض‌ سانسور قرار گیرد و چندین‌بار نیز توقیف‌ شود. از جملۀ این‌ كاریكاتورها یكی‌ در زمینۀ مذاكرۀ وام‌ 6 میلیون‌ تومانی‌ از ممالك‌ دیگر برای‌ به‌ كار انداختن‌ كارهای‌ مملكتی‌ (شم‍ 3)، و دیگری‌ در مقایسۀ آزادی‌ مطبوعاتِ زمان‌ مشروطیت‌ و هنگام‌ استبداد بود (شم‍ 7). 
بهلول‌ یك‌بار به‌ سبب‌ چاپ‌ یكی‌ از همین‌ كاریكاتورها توقیف‌ گردید و چاپخانۀ آن‌ تعطیل‌ شد و كارگران‌ چاپخانه‌ نیز مورد تعقیب‌ قرار گرفتند (صدر، 2 / 38؛ محیط طباطبایی‌، 229؛ كهن‌، همانجا). البته‌ این‌ نشریه‌ هربار پس‌ از توقیف‌، شمارۀ فوق‌العاده‌ای‌ با عنوان‌ فوق‌العادۀ بهلول‌ چاپ‌ می‌كرد و اعتراض‌ خود را به‌ گوش‌ مردم‌ می‌رسانید (صدر، همانجا؛ كهن‌، 2 /575-576). 
در 7 ذیحجۀ 1341 ق‌ /21 ژوئیۀ 1923 م‌ نشریۀ بهلول‌ به‌ جای‌ شمارۀ 8 روزنامۀ آزادی‌ به‌ صاحب‌ امتیازی‌ و مدیریت‌ محمود آزادی‌ كه‌ در توقیف‌ بود، به‌ چاپ‌ رسید و انتشار آن‌ تا چندین‌ شماره‌ ــ حداقل‌ 17 شماره‌ ــ ادامه‌ یافت‌ (سرتیپ‌زاده‌، 14؛ صدر، همانجا). 

مآخذ

باستانی‌ پاریزی‌، محمد ابراهیم‌، «جراید فكاهی‌ در ایران‌»، مجموعۀ گفتارهایی‌ دربارۀ چند تن‌ از رجال‌ ادب‌ و تاریخ‌ ایران‌، به‌ كوشش‌ قاسم‌ صافی‌، تهران‌، 1357 ش‌، شم‍ 2؛ براون‌، ادوارد، تاریخ‌ مطبوعات‌ و ادبیات‌ ایران‌ در دورۀ مشروطیت‌، ترجمۀ محمد عباسی‌، تهران‌، 1337 ش‌؛ برزین‌، مسعود، شناسنامۀ مطبوعات‌، تهران‌، 1371 ش‌؛ سرتیپ‌زاده‌، بیژن‌ و دیگران‌، فهرست‌ روزنامه‌های‌ موجود در كتابخانۀ ملی‌ ایران‌، تهران‌، 1356ش‌؛ صدر هاشمی‌، محمد، تاریخ‌ جراید و مجلات‌ ایران‌، اصفهان‌، 1364ش‌؛ كهن‌، گوئل‌، تاریخ‌ سانسور در مطبوعات‌ ایران‌، تهران‌، 1360 ش‌؛ محیط طباطبایی‌، محمد، تاریخ‌ تحلیلی‌ مطبوعات‌ ایران‌، تهران‌، 1366 ش‌.

پیرایه‌ یغمایی‌