بهروزخان

بِهْروزْخان‌، نام‌ دو تن‌ از امیران‌ كرد دنبلی‌ در عهد صفویه‌: 

1. امیر بهروز خان

ملقب‌ به‌ سلمان‌ خلیفه‌، پسر امیر رستم‌. وی‌ در 920ق‌ /1514م‌ امیر طایفۀ دنبلی‌ شد و 55 سال‌ به‌ حكمرانی‌ پرداخت‌. در نخستین‌ سال‌ فرمانروایی‌ او سلطان‌ سلیم‌ عثمانی‌ به‌ آذربایجان‌ لشكر كشید. امیر بهروز برای‌ حفظ ایل‌ خود از گزند سپاهیان‌ عثمانی‌، آنان‌ را از ناحیۀ خوی‌ به‌ ناحیۀ كوهستانی‌ هكّاری‌ و ارجیش‌ (ه‍ م‌) كوچاند و سپس‌ پسر خود كنعان‌ بك‌ را به‌ سرپرستی‌ ایل‌ گماشت‌ و خود به‌ حضور شاه‌ اسماعیل‌ اول‌ صفوی‌ رسید. شاه‌ اسماعیل‌ هم‌ به‌ پاس‌ خدمات‌ پدران‌ وی‌ به‌ خاندان‌ صفوی‌، او را ملقب‌ به «سلمان‌» نمود ( تاریخ‌...، 142). همچنین‌ شاه‌ اسماعیل‌ او را منصب‌ خلیفگی‌ بخشید (همانجا) و به‌ او اجازۀ ارشاد داد (نک‍ : جواهر، 4 /206). 
در 945ق‌ /1538م‌ كه‌ سلطان‌ سلیمان‌ عثمانی‌ به‌ عزم‌ تسخیر آذربایجان‌ وارد ایران‌ شده‌ بود ( تاریخ‌، همانجا)، شاه‌ طهماسب‌ صفوی‌ در بازگشت‌ از نبرد ازبكان‌، با شمار اندكی‌ از سپاهیان‌ خود، در ابهر اردو زد و آمادۀ دفع‌ تهاجم‌ سپاهیان‌ عثمانی‌ شد. در این‌ هنگام‌، امیر بهروز با سواران‌ تازه‌ نفس‌ به‌ اردوی‌ شاه‌ طهماسب‌ پیوست‌ (همان‌، 145). 
امیر بهروز در 995ق‌ /1587م‌ در 95 سالگی‌ درگذشت‌ و او را در مقبرۀ امرای‌ دنبلی‌ به‌ خاك‌ سپردند. تنها پسر او كنعان‌خان‌ در روزگار جوانی‌ درگذشته‌ بود و ازاین‌رو، پس‌ از وی‌ نواده‌اش‌ ایوب‌خان‌ به‌ امارت‌ رسید (همان‌، 144؛ جواهر كلام‌، 4 /207). 

2. بهروزخان‌ دوم‌

پسر ایوب‌خان‌. او از نزدیكان‌ شاه‌ عباس‌ اول‌ صفوی‌ بود (همانجا). هنگامی‌ كه‌ شاه‌ عباس‌ در 1009ق‌ / 1600م‌ پیاده‌ رهسپار زیارت‌ مشهد مقدس‌ شد، بهروزخان‌ از جملۀ همراهان‌ او بود كه‌ سراسر راه‌ را پیاده‌ پیمودند. در این‌ سفر بهروزخان‌ به‌ لقب‌ جد خود «سلمان‌» ملقب‌ گردید ( تاریخ‌، 147؛ نیز نک‍ : اسكندربیك‌، 610-611). 
در 1012ق‌ به‌ هنگام‌ باز پس‌گیری‌ تبریز از عثمانیان‌ بهروزخان‌ به‌ شاه‌ عباس‌ پیوست‌ و پیشاپیش‌، خود را به‌ تبریز رسانید و «دفتر آقاسی‌» (دفتردار) پاشای‌ عثمانی‌ را از تبریز ربود و در نیك‌ پیِ زنجان‌ نزد شاه‌ عباس‌ برد. شاه‌ عباس‌ هم‌ با اطلاعات‌ دفتر آقاسی‌ دریافت‌ كه‌ سپاه‌ عثمانی‌ برای‌ سركوب‌ كردهای‌ سلماس‌، تبریز را بی‌دفاع‌ گذارده‌اند، ازاین‌رو، با نیرویی‌ اندك‌ (حدود 300 نفر) به‌ تبریز تاخت‌ و در 19 ربیع‌الثانی‌ 1012 وارد آن‌ شهر شد و مقدمات‌ رهایی‌ دیگر نواحی‌ آذربایجان‌ را فراهم‌ كرد (ریاحی‌، 129؛ تاریخ‌، 148). 
در 1017ق‌ /1608م‌، هنگامی‌ كه‌ بهروزخان‌ حاكم‌ چورس‌ از توابع‌ خوی‌ بود، برای‌ مقابله‌ با تعرضات‌ مرزی‌ محمدپاشا، حاكم‌ عثمانیِ ارجیش‌ و عادل‌ جور، از حاكم‌ تبریز یاری‌ جست‌ و با 500 سوار بر سر او تاخت‌ و او را در بند كرده‌، به‌ تبریز فرستاد (اسكندربیك‌، 783-784). 
در 1025ق‌ هنگامی‌ كه‌ شاه‌ عباس‌ در گرجستان‌ بود، فرزندان‌ غازی‌بیك‌ كرد شوریدند و به‌ قلعۀ قارنیارق‌ دست‌ یافتند و با دست‌درازی‌ به‌ نواحی‌ سلماس‌، موجبات‌ ناامنی‌ را در این‌ نواحی‌ فراهم‌ آوردند. بهروزخان‌ به‌ همراه‌ پیربوداق‌خان‌ حاكم‌ تبریز برای‌ دفع‌ این‌ فتنه‌ از تبریز بیرون‌ آمدند. در جنگی‌ كه‌ نزدیك‌ سلماس‌ درگرفت‌، حاكم‌ تبریز كشته‌ شد و بهروزخان‌ به‌ محاصرۀ كردان‌ درآمد. اما با شنیدن‌ خبر بازگشت‌ شاه‌ عباس‌ از گرجستان‌ به‌ جانب‌ آذربایجان‌، كردان‌ عقب‌نشینی‌ كردند و بهروزخان‌ هم‌ در تبریز به‌ حضور شاه‌ عباس‌ رسید و خلعت‌ یافت‌ (همو، 901-902). 
تاریخ‌ درگذشت‌ بهروزخان‌ دوم‌ به‌ درستی‌ دانسته‌ نیست‌. منابع‌ مختلف‌ تاریخ‌ مرگ‌ وی‌ را از 1014 تا 1045ق‌ یاد كرده‌اند. منابعی‌ كه‌ اساس‌ آنها ریاض‌ الجنة تألیف‌ عبدالرزاق‌ دنبلی‌ بوده‌ است‌، بر تاریخ‌ 1014ق‌ تأكید دارند؛ ولی‌ این‌ تاریخ‌ نادرست‌ می‌نماید، زیرا پسر و جانشین‌ وی‌ علی‌خان‌، لقب‌ صفی‌قلی‌ داشته‌، و از این‌رو، احتمالاً بیشتر دوران‌ امارت‌ علی‌خان‌ مقارن‌ با سلطنت‌ شاه‌ صفی‌ (1038-1052ق‌ / 1629-1642م‌) بوده‌ است‌. از سوی‌ دیگر اسكندربیك‌ در ذیل‌ وقایع‌ سال‌ چهل‌ و دوم‌ سلطنت‌ شاه‌ عباس‌ اول‌ (1038ق‌)، از بهروزخان‌ به‌ عنوان‌ حاكم‌ منطقۀ چورس‌ و سلماس‌ یاد می‌كند (ص‌ 1086)؛ بنابراین‌ مرگ‌ وی‌ احتمالاً در سالهای‌ نخستین‌ سلطنت‌ شاه‌صفی‌ اتفاق‌ افتاده‌ است‌. 

مآخذ

اسكندربیك‌ منشی‌، عالم‌ آرای‌ عباسی‌، تهران‌، 1350ش‌؛ تاریخ‌ دودمان‌ دنبلی‌، نسخۀ خطی‌ موجود در كتابخانۀ مركز، شم‍ 3210؛ جواهر كلام‌، عبدالعزیز، آثار الشیعة الامامیة، ترجمۀ علی‌ جواهر كلام‌، تهران‌، 1307ش‌؛ ریاحی‌، محمدامین‌، تاریخ‌ خوی‌، تهران‌، 1372ش..

علی‌ كرم‌همدانی‌