بهتنده

بَهَتِنده ، شهر و شهرستانی‌ به‌ همین‌ نام‌ در ولایت‌ پنجاب‌ هند. نام‌ پیشین‌ این‌ مكان‌ تبرهنده‌ بود و اقوام‌ مالوایی‌ در سدۀ 2ق‌م‌ آن‌ را بهتنده‌ نامیدند (روی‌، 111؛ دو موهان‌، 49-48؛ برای‌ وجه‌ تسمیه‌، نک‍ : «تاریخ‌...»، II /438). نویسندگان‌ اسلامی‌ آن‌ را بهاتیه‌، بهاطیه‌، تبرهنده‌، تبرهند و پاتینده‌ (نک‍ : عتبی‌، 275؛ گردیزی‌، 178؛ باقر60)، نامیده‌اند و در منابع‌ دیگر به‌ اشكال‌ متفاوت‌ آمده‌ است‌ (كانینگم‌، I /216). كانینگم‌ احتمال‌ داده‌ است‌ كه‌ بهتنده‌ همان‌ ماتیلا یا مهاتیلا، یعنی‌ یكی‌ از 6 دژ بزرگ‌ سند در سدۀ 7م‌ بوده‌ باشد (همانجا). 
شهرستان‌ بهتنده‌ با وسعت‌ 564‘5كمـ2 در دشت‌ رسوبی‌ مسطح‌ جنوب‌ رودخانه‌ سوتلج‌ در شمال‌ غربی‌ هند قرار دارد. شهر بهتنده‌ در °30 و ´13 عرض‌ شمالی‌ و °75 طول‌ شرقی‌ قرار دارد. این‌ شهر در گذشته‌ دارای‌ دیوارهای‌ بلند و محصور در میان‌ خندقها بوده‌ است‌ (نک‍ : ابن‌ اثیر، 9 /184) و امروزه‌ از مراكز مهم‌ خطوط راه‌‌آهن‌ شمال‌ غربی‌ هند و شهرهای‌ نزدیك‌ پاكستان‌ به‌ شمار می‌رود (اسپیت‌، 541؛ گانگولی‌، 7؛ IX /183,EI1).
شهرهای‌ مهم‌ شهرستان‌ بهتنده‌ عبارت‌اند از كوت‌ كَپورا، فَریدكوت‌، مانسا و تَلوَندی‌سابو. بهتنده‌ مركز بازرگانی‌ محصولات‌ كشاورزی‌ مناطق‌ همسایه‌ است‌. آبراههای‌ حفر شده‌ در این‌ منطقه‌ كمبود باران‌ را جبران‌ می‌كند. تولیدات‌ كشاورزی‌ آن‌ گندم‌، پنبه‌، نیشكر و حبوبات‌ است‌ و كارخانه‌های‌ تولید آرد و نساجی‌ نیز دارد (بریتانیكا، چ‌ 1978م‌، میكرو، I /1043، چ‌ 1986م‌، II /187). در 1360ش‌ /1981م‌ شهرستان‌ بهتنده‌ 606‘304‘1تن‌ و شهر بهتنده‌ 453‘124تن‌ جمعیت‌ داشته‌ است‌ (همانجا). 

پیشینۀ تاریخی‌

بنای‌ شهر بهتنده‌ را به‌ سدۀ 4ق‌م‌ و اسكندر مقدونی‌ نسبت‌ داده‌اند (نک‍ : كانینگم‌، همانجا). این‌ منطقه‌ در سدۀ 2ق‌ م‌ محل‌ عبور اقوام‌ هندی‌ ـ یونانی‌ و مالوایی‌ برای‌ مهاجرت‌ به‌ سایر نقاط بود (دو موهان‌، 48-49). بیرونی‌ آورده‌ است‌ كه‌ در بهتنده‌ برای‌ كتابت‌، خطی‌ موسوم‌ به‌ اردناكری‌ به‌ كار می‌رفته‌ است‌ (ص‌ 82). در 393ق‌ /1003م‌ سلطان‌ محمود غزنوی‌ از نواحی‌ مولتان‌ گذشت‌ و قصد بهتنده‌ كرد و در خارج‌ از شهر موضع‌ گرفت‌. راجۀ بهتنده‌ لشكری‌ گران‌ به‌ مقابلۀ او فرستاد و پس‌ از جنگی‌ سخت‌ مغلوب‌ شد و سلطان‌ محمود ثروت‌ بسیار ازجمله‌ 280 فیل‌ از این‌ شهر به‌ غنیمت‌ برد (گردیزی‌، همانجا؛ احمد، 1 /8-9). سال‌ بعد كه‌ سلطان‌ محمود مجدداً به‌ هند بازگشت‌، امیدوار بود كه‌ راجۀ بهتنده‌ در لشكركشی‌ سلطان‌ محمود به‌ سوی‌ جی‌ پال‌، فرمانروای‌ پنجاب‌ به‌ او یاری‌ كند، اما او چنین‌ نكرد و محمود بهتنده‌ را گرفت‌ و قصد داشت‌ تا با وادار كردن‌ مردم‌ به‌ پذیرش‌ اسلام‌، بهتنده‌ را به‌ سرزمینهای‌ تحت‌ فرمان‌ خود ملحق‌ كند، اما سیل‌ او را وادار به‌ بازگشت‌ كرد (گانگولی‌، همانجا؛ هیگ‌، 14؛ پاول‌ پرایس‌، 102).
در 587ق‌ /1191م‌ محمدغوری‌ به‌ هند تاخت‌ و بهتنده‌ را تصرف‌ كرد و حكومت‌ آن‌ را به‌ ضیاءالدین‌ توكلی‌ سپرد. پس‌ از این‌، بهتنده‌ مورد هجوم‌ فرمانروایان‌ غیر مسلمان‌ هند قرار گرفت‌ و 13 ماه‌ در محاصره‌ بود (سیهرندی‌، 7، 9؛ باقر، همانجا). بعدها بهتنده‌ زیر سلطۀ سلاطین‌ مملوك‌ قرار گرفت‌ (نک‍ : حبیب‌‌الله‌، 131-132).
از آثار تاریخی‌ بهتنده‌ دژی‌ عظیم‌ با دیوارهایی‌ به‌ بلندی‌ 36 متر است‌ كه‌ در سدۀ 16م‌ بنا گردیده‌ است‌. مدفن‌ خواجه‌ رتن‌ (بابارتن‌) نیز در بهتنده‌ واقع‌ است‌ (بریتانیكا، چ‌ 1978م‌، میكرو، I /1043).

مآخذ

ابن‌ اثیر، الكامل‌؛ احمد، نظام‌‌الدین، طبقات‌ اكبری‌، كلكته‌، 1935م‌؛ بیرونی‌، ابوریحان‌، تحقیق‌ ماللهند، به‌ كوشش‌ ادوارد زاخاو، لندن‌، 1887م‌؛ سیهرندی‌، یحیى‌، تاریخ‌ مبارك‌ شاهی‌، به‌ كوشش‌ محمد هدایت‌ حسین‌، كلكته‌، 1931م‌؛ عتبی‌، محمد، تاریخ‌ یمینی‌، ترجمۀ ناصح‌ جرفادقانی‌، به‌ كوشش‌ جعفر شعار، تهران‌، 1345ش‌؛ گردیزی‌، عبدالحی‌، زین‌ الاخبار، تهران‌، به‌ كوشش‌ عبدالحی‌ حبیبی‌، 1347ش‌؛ نیز: 

Bāqir, M., Lahore, Past and Present, Lahore, 1952; Britannica; Cunningham, A., The Ancient Geography of India, Varanasi, 1963; Dev Mohan, M. V., The North - West India, Ludhiana, 1974; EI 1 ; Ganguly, D. C.,« The Age of Prithviraja III», The Struggle for Empire, ed. R. C. Majumdar, _Bombay; Habibullah, A.B.M., «The Mamluk Sultāns of Delhi», ibid; Haig, W., «The Ghaznavids», The Cambridge History of India, New Delhi, 1987, vol. III; The History of India, ed. H. M. Elliot, Allahabad, Kitab Mahal; Powell - Price, J.C.P., A History of India, London, 1955; Roy, S., «Akbar», The Mughul Empire, ed. R.C. Majumdar, Bombay, 1984; Spate, O. H. K. et al., India, Pakistan and Ceylon, London, 1960.

پرویز امین‌